Pa mor ddiogel yw arbrofion Trident?
Does neb yn hollol siŵr faint o brofion sydd wedi digwydd – ond yn ôl y sôn ers 2000 mae cyfanswm o bum prawf o’r system arfau niwclear Trident wedi bod.
Yn anffodus roedd un yn aflwyddiannus ym mis Mehefin 2016 ac mae hynny newydd ddod i’r amlwg yn y wasg er does dim cyfaddefiad wedi bod yn Nhŷ’r Cyffredin.
O un safbwynt mae 80% llwyddiant yn swnio’n eithaf taclus… Ond pe tasech chi’n gyrru car fach ac yn cael damwain unwaith bob pum gwaith, byddai’r heddlu a llysoedd yn cymryd eich trwydded yrru yn weddol toc. Dyw’r cymhariaeth ddim efallai yn hollol addas wrth ystyried taw Trident yw system sydd fod lladd pobl yn ei filoedd.
Ta waeth, ar hyn o bryd Theresa May sy’n weddol gyfrifol am y cerbyd cymhleth hwn yn ogystal â gweinidogion ei llywodraeth hi.
Dyma hi yn osgoi un cwestiwn syml pedair gwaith wrth Andrew Marr am y digwyddiad pan oedd methiant yn y system niwclear ‘ataliol’.
Bob hyn a hyn mae eisiau troi at rywun arall i ddatgelu gwir natur y sefyllfa.
Dewch ymlaen, Llyngesydd Arglwydd West (Plaid Lafur Brydeinig), i rannu ei sylwadau e ar y mater.
Mae’r cyfryngau prif ffrwd wedi dewis canolbwyntio ar ei ymateb digon ysgafn am daflegryn Seaslug ‘surface-to-air’ a ddaeth i gyfeiriad Cymru yn ddamweiniol ym 1958 – o’r llong HMS Girdle Ness i fryniau Bae Ceredigion i fod yn fwy cywir. Y tro yna fe wnaeth cadlywyddion lwyddo i gael darn o’r taflegryn i ffrwydro.
Mae hyn yn digon anhygoel ar ei ben ei hun (“Those sort of things happen but you don’t go and talk to the prime minister about that, unless their constituency happens to be there…”, meddai.).
Byddai hanes Cymru wedi bod ychydig yn wahanol pe bai’r taflegryn wedi taro rhai o nodweddion hardd Bae Ceredigion yn y flwyddyn honno megis Prifysgol Aberystwyth neu’r Llyfrgell Genedlaethol, Aberaeron, Aberteifi, y caffis, y tafarndai, y ffermydd, yr ysgolion, y swyddfeydd, y maesdrefi, y pentrefi cyfagos, Llanilar, Llanrhystud, Llandre (hynny yw, Llanfihangel Genau’r Glyn), Bow Street, Ceinewydd, Derwen-gam, Aberporth, ac yn y blaen, ac yn y blaen.
Fel o’n i’n dweud, mae hyn yn digon anhygoel ar ei ben ei hun. Ond mae’n werth gwrando ar y cyfweliad llawn hwn o’r Bwyllgor Dethol ar Amddiffyn, San Steffan am daflegrau a Trident.
Dyma rai o’r sylwadau trawiadol eraill a glywir yn y cyfweliad 51-munud. Mae rhai yn fy atgoffa o hiwmor tywyll mewn rhywbeth fel Catch-22 neu Dr Strangelove.
Ar amodau gwaith ar y llongau tanfor
West: “normally they’re unsung heroes out there, you know, 24 hours a day 7 days a week – often for 100 days some of the [submarine] patrols lasted…” (11:33:20)
(Mae 100 diwrnod yn swnio fel eithaf tipyn o amser i fod ‘ar shifft’ gyda chyfrifoldebau fel hyn, yn dydy?)
Ynglŷn â phrofion daflegrau sy’n mynd i’r lle ‘iawn’
West: “the Russians for example regularly used to have a ship to monitor it… and I think in Peter Hennessy’s book I think he quotes that the Russian ship there gave a congratulation to the British submarine and said ‘jolly good firing, well done’. Because we give them advance warning… whether it’s an American firing, our firing, whoever, we warn Russia, so they don’t think we are starting World War III…” (11:35:35)
Ar y brawf taflegryn niwclear a aeth yn rong ym mis Mehefin 2016
West: “On this occasion, it would appear – I don’t know – that there was some issue with the actual missile… The missile is an American missile. It is exactly the same as the ones the Americans use. We select them from a store [esgus bod e’n prynu arfau mewn siop] ‘we’ll have that one and we’ll have that one’… Something went wrong with that telemetry missile. That is primarily an American issue. I’m sure it was a minor thing and that it was resolved.” (11:37:20)
Ar union ddyddiad y ddamwain Trident y llynedd
Julian Lewis (cadeirydd Y Bwyllgor Dethol ar Amddiffyn, Plaid Geidwadol Brydeinig): “Because of the absolute blanket refusal to give any substantive information at all about this matter; we don’t even know what date the test took place on; but I have heard a suggestion that it took place on 20th of June [2016]. Are you in a position to know when it happened?”
West: “… I absolutely don’t know. I don’t know the date of it. I could probably phone up Mr Putin. I did a favour for him once rescuing his submariners when they were drowning. I’d ask him when it is and I’m sure he’ll tell me.”
Lewis: “He’d probably give us a film of the launch as well”
(11:40:40)
Gyda llaw os taw’r 20fed o fis Mehefin 2016 oedd gwir ddyddiad y ddamwain, o dan amodau llai ffodus gallai hyn wedi effeithio ar fuddugoliaeth Cymru, 3-0 yn erbyn Rwsia ar y diwrnod hwnnw.
Ar sut mae’r Brif Weinidog yn derbyn briff
West: “I never went and briefed the Prime Minister one-to-one… there was one when I was there, I thought it quite amusing to show the accuracy of the system by overlaying where each warhead would have gone on Downing Street. And I think Tony Blair was very pleased that a couple of them had hit the Chancellor’s house…” (11:42:45)
Cwestiwn arall wrth y cadeirydd
Lewis: “… when this whole discussion – I hate to use the word – blew up…” 11:44:30