Daeth ychwanegiad pwysicaf 2016 i ganon y Cymruddyfodoliaeth newydd ar ffurf cân bop berffaith bedair munud o hyd. Ymdriniaeth o gof cenedlaethol a’n hanes diwydiannol via siwrne hypnotig i ddisgo ar ben draw’r byd, a gall ddim fod wedi dod allan mewn unrhyw foment ond am yr Haf tywyllaf erioed. Anthem i’r-gad ar gyfer ein hoes ôl-real.
2. Chroma – Datod
Oh os ti’n gadwyn / ti’n gadwyn i fi. Riff agoriadol sy’n swnio fel bod chi di nabod e ers erioed; naratif propulsive o benbleth ac o erfyn; a charisma lleisiol insane Katie Hall, presenoldeb cerddorol newydd y flwyddyn heb os.
3. Carcharorion – Y Carcharorion
Dwi’n gorddefnyddio’r gair ‘bangyr’ – un o’r geiriau yna chi’n dechrau defnyddio yn ‘eironic’ sydd yn sydyn iawn yn dial arnoch trwy ddiferu mewn i lif gwaed eich geirfa dyddiol. Beth bynnag, mae Y Carcharorion yn swnio’r ffordd mae’r weithred o roi glityr ar eich gwyneb ar ddechrau noson mas yn teimlo; neu falle’r weithred o baratoi eich bomiau powdwr-lliw cyn y brotest. Co dy arf co dy arf co dy arf / mae’n amser dianc. (O.N.: Albym HMS Morris – h.y. grwp Heledd Watkins, h.y. llais Y Carcharorion – oedd un o uchafbwyntiau cerddorol fy mlwyddyn; yr unig reswm nad oes cân oddi arno ar y rhestr hwn yw bod pob un Cymraeg wedi bod o gwmpas ers cyn 2016. Dwi’n meddwl?)
4. Anelog – Y Môr
O lle ddaeth Anelog? Cerddoriaeth bop cynnil, synhwyrus, gwreiddiol – gallai mwy neu lai unrhyw gan oddi ar eu EP fod yn y pum-uchaf yma.
5. 9Bach – Llyn Du
Mae 9Bach dal i drawsnewid mewn i rywbeth mwy arbrofol, sinematig a llawn dirgel gyda popeth maen nhw’n rhyddhau. Llyn Du yw un o’r caneuon – a’r fideos – mwyaf iasol a llesmeiriol i mi glywed mewn amser hir iawn.
6. ACCÜ – Adain Adain
7. Band Pres Llareggub / Alys Williams / Mr Phormula – Gweld y Byd Mewn Lliw
O’n i’n edrych ymlaen i weld pennill rap Cymraeg (neu dwyieithog) gan Mr Phormula ar y gwobrau MOBO ymhlith rhai o’r artistiaid hip-hop mwyaf addawol ar hyn o bryd. Yn anffodus penderfynodd y digwyddiad i beidio rhoi statws ‘cyntaf o’i fath yn y Gymraeg’ ar Phormula, druan. Ond yn ôl sgyrsiau mae MOBO yn meddwl dyw’r artistiaid i gyd tu ôl UK Rap Anthem ddim yn digon adnabyddus eto. Mae’r penderfyniad yn siom ond dyw hynny ddim yn syndod oherwydd y tensiwn rhwng amcanion diwylliannol a phwerau masnachol o fewn MOBO – neu unrhyw seremoni gwobrau cerddorol sydd i fod i ddathlu lleiafrif(oedd).
Wrth gwrs fyddan ni ddim yn gwybod beth oedd pennill Mr Phormula i fod ond mae modd gwrando ar fersiwn stwdio o’r posse cut UK Rap Anthem ar YouTube, gan gynnwys y gytgan trawiadol ‘welcome to my ends bro, it’s a kennel for the dogs…’ gyda chyfarthiadau cyson yn y cefndir:
Mae’r rapwyr ar y gân i gyd yn byw o fewn yr endid gwleidyddol Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon:
Comisiynodd y cyflwynydd Charlie Sloth a’i dîm yn yr orsaf radio ‘urban’ BBC 1Xtra y gân ar gyfer y gwobrau MOBO. Aeth Charlie Sloth ar daith i greu ffilm dogfen er mwyn esbonio amcanion y gân a chwrdd â’r artistiad yn y rhestr uchod. Os wyt ti eisiau gweld y cyfweliad gyda Mr Phormula a Hoax MC yn unig cer i 6:40.
Er doedd eu hymdrech nhw ddim yn hollol llwyddiannus ac efallai fyddai steil Sloth ddim at dant pawb, maen nhw yn haeddu ychydig o glod. Mae’n anodd meddwl am unrhyw beth arall o’r cyfryngau Prydeinig sydd yn wneud gymaint o ymdrech i fod yn gynhwysfawr, i ‘gynrychioli’ mewn iaith hip-hop. Pa mor aml ydyn ni’n gweld ymdriniad mor deg o bob cwr o Brydain ar Newsnight, er enghraifft? Dyma cwestiwn sydd yn bwysig i’w ofyn tra rydyn ni’n gwylio rhaglennu. Rydyn ni’n sylwi y farn ymhlyg bod llefydd tu allan i Lundain yn hollol di-nod a diflas trwy’r amser (heblaw pan mae rhywbeth difrifol iawn wedi digwydd). Dyma pam maen nhw yn derbyn dim ond ychydig bach o sylw fel clipiau tocenistaidd yn ystod digwyddiadau mawr (e.e. ‘and now it’s back to the studio…’ ar ôl tri munud o gyfweliadau ar brys) neu, yn achos Cymru yn ystod seremoni agoriadol y Gemau Olympaidd gan Danny Boyle, portread syml a nawddoglyd.
Mae presenoldeb y rapwyr gwledig Cymreig yn herio’r gair ‘urban’. (Gyda llaw cyn iddo fe cael ei sefydlu, roedd BBC yn ystyried yr enw Radio 1 Urban ymhlith awgrymiadau eraill.) Efallai dyw ‘urban’ ddim yn ansoddair addas ar gyfer cerddoriaeth gyda gwreiddiau croenddu (ystyr fwriadol y term) rhagor. Fel a dywedodd Rakim ‘it ain’t where you’re from it’s where you’re at’. Fel a ychwanegodd Super Furry Animals ‘it’s where you’re between’.
Mae 1Xtra yn weddol rhydd i gynhyrchu cynnwys anarferol a dosbarthu cynhyrchiadau llawn (yn hytrach na chlipiau) fel yr un uchod gyda dulliau anghonfensiynol fel YouTube. Mewn gwirionedd mae gymaint o arddulliau cerddorol ar 1Xtra. Yr elfen sydd yn gyffredin yw’r ffaith bod yr orsafoedd eraill fel Radio 1 yn rhoi dim ond ychydig bach o sylw iddyn nhw neu hyd yn oed yn rhy ofnus i’w chwarae nhw yn ystod y dydd.
Byddai mwy o bresenoldeb o gynnwys Cymraeg yn rhwybeth i’w groesawu (anfonwch eich recordiau hip-hop Cymraeg i 1Xtra ar unwaith!).
Ond yn anffodus os yw’r ymdrechion i gynrychioli yn well yn arwydd o rywbeth ehangach o hyn ymlaen, dyw 1Xtra ddim yn prif ffrwd yn y gorfforaeth o bell ffordd. Mae’r ‘Xtra’ yn dadorchuddio’r sefyllfa: gorsaf ar yr ymylon. Roedd y BBC dan bwysau i gefnogi cerddoriaeth gyda gwreiddiau croenddu yn enwedig artistiaid newydd. 1Xtra yw’r consesiwn ac mae’n haws i gynnal gorsaf digidol-yn-unig arall nag adolygu ac adnewyddu’r gorsafoedd prif ffrwd.
Y tro diwethaf a gwnes i ymchwilio roedd/mae un stiwdio i 1Xtra yn unig. Roedd rhywun o’r BBC yn Llundain pryd hynny yn dehongli’r sefyllfa yn bersonol i fi fel bwriad i ail-creu’r teimlad o orsaf radio morleidr du heblaw am y drwydded, ond o’n i’n methu osgoi’r ffaith bod un stiwdio hefyd yn lot rhatach.
