Dyma ffilm ddogfen fach ysbrydoledig am lawer o bethau – am ddinas fach o’r enw Belffast (sydd â phoblogaeth llai na Chaerdydd), am ffilm fel celfyddyd, am ffilmiau penodol, am ryfel, am gartref, am ofn ac hiraeth, ac am fod yn ffan o ddiwylliant a diwylliannau.
Mae’r gwneuthurwr ffilm Mark Cousins yn ymddangos o flaen y lens y tro hwn i rannu straeon ei blentyndod yn y 70au ac 80au cynnar – adeg y rhyfel yn Iwerddon – pan nad oedd llawer iawn o bethau eraill i’w gwneud yn ddiogel ond cael ysbrydoliaeth trwy ffilmiau o bob math.
Gadawodd y ddinas yn 1983 yn 18 oed ac mae’n dychwelyd i fyfyrio ar sut mae’r lle a’i hanes wedi cael ei ddefnyddio gan sinema, a sut mae bywyd a phrofiadau wedi ei newid e.
Rhywsut mae’r ffilm ddogfen, sydd ond yn 47 munud o hyd, yn wneud synnwyr gyda sut gymaint o themâu ond roedd rhaid canolbwyntio’n llwyr arni hi a myfyrio.
Dw i yn sicr am wylio gwaith Mark Cousins, artist sydd yn gyfarwydd i mi, yn ogystal â rhai o’r ffilmiau gan eraill mae’n sôn amdanynt.
Dyma ffilm ddogfen drawiadol sy’n werth eich amser, Being Blacker, am y cynhyrchydd reggae a dyn busnes Blacker Dread.
Mae’r gyfarwyddwraig Molly Dineen, sydd yn ffrind agos iddo fe ers blynyddoedd, yn cael cyfleoedd unigryw i ddangos rhai o’r cyfnodau mwyaf anodd ac hapus ei fywyd a theulu. Ceir argraff ddifyr o’i gymuned yn Brixton, Llundain a’i gymeriadau difyr.
Mae’r ffilm ddogfen fer hon, Blacklisted, yn honni yr oedd y BBC yn derbyn gwybodaeth wrth yr MI5 fel rhan o’r broses cyflogi.
Canolbwynt y ffilm yw’r cyfarwyddwr Paul Turner a geisiodd yn aflwyddiannus am sawl swydd gyda’r BBC am flynyddoedd maith.
Yn ôl y sôn nid oedd y goeden Nadolig yn arwydd dda i bawb yn yr ugeinfed ganrif ac mae’r ffilm yn ymhelaethu am ei arwyddocâd ar ffeiliau mewnol y Gorfforaeth Ddarlledu Brydeinig.
Mae cyfrannwyr i’r ffilm yn cynnwys Mike Fentiman (gynt o’r BBC), Arwel Elis Owen, a Paul Turner ei hun.
Dros y blynyddoedd mae adroddiadau tebyg wedi bod mewn papurau megis Telegraph (erthygl lawn), Observer (erthygl lawn), a’r llyfr Blacklist: The Inside Story of Political Vetting, yn enwedig pennod 5, “MI5 and the BBC: Stamping the ‘Christmas Tree’ Files”.
Mae sawl stori yn cynnwys enw Brigadwr Stonham, asiant MI5 a oedd yn gwirio ceiswyr i swyddi BBC yn yr 80au cynnar o ystafell 105, Broadcasting House, Llundain.
Does gen i ddim yr adnoddau i wirio pob ffaith yn y ffilm ddifyr hon i chi. Byddai hi’n braf cael gwylio rhaglen hirach gyda rhagor o fanylion – cyn belled bod cwmni teledu sy’n fodlon cyffwrdd ar y stori, a sianel sy’n fodlon ei ddarlledu.
Ond beth bynnag rydych chi’n credu am y sefyllfa, gallai hanes teledu a ffilm yng Nghymru wedi bod yn wahanol pe tasai’r BBC wedi cyflogi Paul Turner.
Yn y pen draw fe gyd-sefydlodd gwmni cynhyrchu cydweithredol Teliesyn a oedd yn gyfrifol am sawl rhaglen gyda Gwyn Alf Williams.
Ymhlith nifer o wobrau mewn gyrfa ysblennydd fe gafodd enwebiad am Oscar am ei ffilm Hedd Wyn a ysbrydolwyd yn wreiddiol gan un o’i wersi Cymraeg.
Fe gynhyrchwyd y ffilm fer Blacklisted gan Colin Thomas, cyd-bartner Turner yng nghwmni Teliesyn, a myfyrwyr ffilmiau dogfen Prifysgol Aberystwyth.
Lle fedrai gychwyn tybed? Wir. Ymhle? Fel dywedais yn gynt am ddogfen Adam Curtis, werth ei edrych ond peidiwch cymeryd o ddifrif. Ond mae ei ymgais diweddaraf, Hypernormalisation yn fwy rhyfeddol. A bob munud yn nonsens llwyr.
Sail ei syniad yn y rhaglen dogfen yw bod cymdeithas yn nawr gweld gwleidyddiaeth fel nid i newid ond ffurf i gadw y byd yn stabal. Mae’n bwynt diddorol, ond anhrefnus yw sut mae Curtis yn cyrraedd hyn. I gychwyn siaradai am President Assad ac ei berthynas gyda America cyn neidio drosodd i siarad am Patti Smith a Donald Trump. Ar ôl parablu mlaen am gyfrifiaduron, seiberofod, Gadaffi a terfysgaeth, mae’n torri mewn un i llun o Jane Fonda yn datgan “JANE FONDA GIVES UP ON SOCIALISM AND STARTS MAKING KEEP FIT VIDEOS”. Foment a wnaeth peri i mi fynd nôl i wneud yn siŵr bo fi wedi darllen fo yn gywir.
Gwareir Curtis gweddill y ddogfen hir wyntog am sut mae Putin yn defnyddio system i ennill dylanwad ac am lwyddiannau Occupy. Credai yn y pendraw mai ymateb y pobl i ddominyddiaeth y cyfrifiaduron yn ein cymdeithas oedd i Prydain pleidleisio am adael yr EU. Er i ddeud y gwir, dwi’m yn siŵr os ydi yn gywir oherwydd collais y trywydd erbyn y diwedd. Dwi’m yn rhyfeddu, achos mae’r blydi peth am para am bron 3 awr.
Yn y bon, mae yr un hen broblem yn digwydd gyda’i holl waith. Mae naratif ei rhaglen yn mynd mor gyflym, gyda’r lluniau, cerddoriaeth a ffilmiau di-ri, mae’n amhosib sylweddoli beth yw ei ddadl. Nid tan i chi ail-weld a cheisio gwneud nodiadau i’ch hyn yw fod yn mynd ar goll weithiau.
Er dweud hynny, gwelaf pam bod rhai yn dechrau mwynhau ei rhaglenni neu cymeryd ei ddadl ar ei air. Yn Hypernormalisation, cymysgai unigolion blaenllaw (Trump, Reagan, Assad, Putin) gyda nifer o ddigwyddiadau a datblygiadau hanesyddol a’i ddatgelu rhyw cynllwyn tywyll. Ond dyna be mae wedi gwneud gyda nifer o’i rhaglenni megis Bitter Lake, y broblem nawr yw bydd pobl yn dechrau gweld trwy’r steil.
Ond yn y pendraw, adlewyrchai Curtis y meddylfryd ar hyn o bryd sydd yn bodoli yn ngwleidyddiaeth fodern. Ceir gwared o dystiolaeth, cyfweliadau gyda arbenigwyr neu ddefnydd o wybodaeth gan symud i ddatganiadau mawreddog gyda cerddoriaeth a lluniau ddramatig.
Diom yn neud synnwyr, ond diawch mae’n edrych yn wych.
Dros fisoedd y gwanwyn cafodd ffilm Gareth Bryn a Ed Talfan, Yr Ymadawiad, ei ryddhau ar hyd Cymru ac ymhellach, yn dilyn ac yn cynnwys dangosiadau yn yr UDA, Llundain a Caeredin.
Cafodd y ffilm adolygiadau gwych, ar blogiau personol, gwefannau adloniant, a chylchgronau a phapurau newydd megis The Guardian a Sight and Sound. Dipyn o gamp ar gyfer ffilm gymharol fach o Gymru. Tra ein bod ni’n disgwyl i weld beth sydd nesaf ar gyfer Yr Ymadawiad (rhyddhad Blu-ray, plîs!), mae dipyn mwy o ffilmiau Cymraeg ar y gweill dros yr haf.
Mae tair ffilm o Gymru wedi’i dewis fel rhan o raglen cyffrous yr Ŵyl Ffilm Ryngwladol Caeredin.
Cafodd Mom and Me, ffilm ddogfen am y perthynas rhwng dynion a’i mamau yn Oklahoma, sydd wedi derbyn adolygiadau gwych hyd yn hyn, ei ariannu gan Ffilm Cymru Wales a Bord Scannán na hÉireann, a’i gynhyrchu gan gwmnïau o Iwerddon a Chymru. Mae sôn bod cynlluniau i ryddhau’r ffilm dros yr haf rywbryd.
Ffilm arall sy’n dangos yn yr ŵyl, ac sy’n dangos cydweithredu Celtaidd iawn, yw’r ffilm Moon Dogs, cynhyrchiad rhwng Ffilm Cymru Wales, Creative Scotland a Bord Scannán na hÉireann. Mae’n ddrama am ramant ifanc, ac mae’r ffilm wedi’i chyfarwyddo gan Philip John, sy’n adnabyddus am ei waith deledu ar gyfresi fel Being Human, New Tricks a Downton Abbey. Nid does dyddiad ar gyfer ryddhad cyffredinol ar gyfer y ffilm ar hyn o bryd, felly cadwch lygaid allan amdani.
Wrth gwrs, y dewisiad mwyaf cyffrous yn yr ŵyl yw Y Llyfrgell (neu The Library Suicides, fel mae’n cael ei adnabod), sydd wedi’i chyfarwyddo gan Euros Lyn a’i ysgrifennu gan Fflur Dafydd yn addasu’i nofel ei hun. Yn serennu yn y ffilm yw Catrin Stewart, sy’n chwarae’r efeilliaid Ana a Nan, sy’n ceisio dial ar y dyn mae nhw’n credu gwnaeth achosi marwolaeth eu mam.
Bydd y ffilm yn dangos yn gyffredinol o Awst 5ed ymlaen, ac mae’n braf cael gweld lleoliad mor eiconig â’r Llyfrgell Genedlaethol yn cael ei ddefnyddio mewn ffordd mor ddiddorol yn y ffilm. Dyma thriller go-iawn, ac mae’r themâu o adrodd stori bywyd rhywun yn wir yn wych ar gyfer ei ymchwilio mewn ffilm fel hyn.
Cyn hynny ym mis Gorffennaf, bydd ffilm ddiweddaraf Chris Crow – wnaeth cyfarwyddo Devil’s Bridge, Panic Button a The Darkest Day – yn cael ei ryddhau. Ynghyd â Y Llyfrgell a Just Jim (cafodd ei ryddhau blwyddyn ddiwethaf), cynhyrchwyd The Lighthouse fel rhan o brosiect Sinematig Ffilm Cymru Wales, sef partneriaeth rhyngddyn nhw a’r BFI Film Fund, BBC Films, Creative Skillset, Edicis, Soda Pictures a S4C i gefnogi a hybu prosiectau ffilm cyffrous a newydd.
Mae The Lighthouse yn dod ag un o straeon mwyaf enwog hanes morwrol Cymru i’r sgrin fawr, sef hanes digwyddiad goleudy Ynys Smalls yn 1801, lle daliwyd y ceidwaid Thomas Howell a Thomas Gruffudd yno gan storom enfawr, nes i’r ddau droi’n wallgof. Mae’r ffilm yn gampwaith, gyda pherfformiadau gwych gan Mark Lewis Jones a Michael Jibson, ond hefyd drwy ail-greu’r goleudy, tu fewn a thu allan, mewn ffordd mor effeithiol.
Braf iawn yw cael cyfle i ddisgwyl am gymaint o ffilmiau o Gymru, yn Gymraeg ac yn Saesneg, ac yn adrodd hanesion mor eang. Braf hefyd yw gweld prosiectau fel Sinematig yn cefnogi cynyrchiadau yng Nghymru, ac yn ei gweld nhw yn cael sylw fel mae Y Llyfrgell yng Nghaeredin.
Y gobaith felly, yw bod ffilmiau fel hyn yn cael cefnogaeth gan sinemâu ond hefyd gan gynulleidfaoedd – dim ond trwy gefnogi a gwylio ffilmiau o Gymru (rhywbeth sy’n wir am unrhyw ffilmiau ‘bach’ neu annibynnol neu amgen) gallwn ni sicrhau bod ein sinemâu’n parhau i’w dangos nhw, ac wedyn bod nhw’n parhau i gael ei gynhyrchu.
Yn bersonol, mae hyn yn bwysig iawn yn achos ffilmiau nad ydyn ni’n gweld yn aml iawn yn Gymraeg neu wedi’i leoli yng Nghymru, sef ffilmiau ‘genre’, fel The Lighthouse neu Y Llyfrgell. Falle ni fydd y ffilmiau’n bodloni chwant pawb, ond mae’n ddatblygiad gwych bod y math o ffilmiau’n cael ei gynhyrchu yma. Mi fydda i’n edrych ymlaen yn fawr iawn at wylio’r ffilmiau ‘ma ar y sgrin fawr, lle maen nhw i fod i gael eu gweld, ac rwy’n gobeithio bydd llawer o bobol eraill yn gwneud yr un fath.
