Y Twll

Daw Slavoj Žižek i Gaerdydd

zizek Ar Ddydd Mercher , Mawrth 3ydd 2010, caiff Brifysgol Caerdydd y fraint o groesawi Slavoj Žižek, un o ffigurau mwyaf adnabyddus y byd athroniaeth fodern i’r ddinas er mwyn trafod ei lyfr newydd First as Tragedy, Then as Farce. Mae Žižek, yn wreddiol o Slovenia, nid yn unig yn enwog am ei gyfraniad helaeth i’r byd academaidd sy’n cylchynu ‘psycho-analysis’, ffilm, gwleidyddiaeth a diwylliant, ond hefyd am ei bersonoliaeth egsentrig a’i allu i wneud theori cymhleth yn berthnasol i fywyd cyfoes. Gwelir dylanwadau cryf o Lacan, Hegel a Marx yn ei waith ac fe’i ddisgrifwyd gan The Times fel ‘the Elvis of cultural theory’.

Yn ei lyfr diweddara, trafodir yr argyfwng economaidd rhyngwladol o bersbectif Neo-Marcsaidd. Ar ôl i utopia’r gorllewin datblygiedig ffrwydro ymysg digwyddiadau 9/11, ac eto o ganlyniad i’r argyfwng economaidd rhyngwladol, credir Žižek bod angen i ddiwedd hanes, fel y disgrifiwyd gan Francis Fukuyama yn y nawdegau, digwydd dwywaith.

Cyn yr argyfwng, ein prif flaenoriaethau oedd datrys problemau megis cynhesu byd eang, AIDS a’r hawl i feddyginiaethau, bwyd a dŵr glan, ond serch hynny, fe gohurwyd unrhyw gamau penodol gan lywodraethau’r byd datblygedig. I’r gwrthwyneb, arllwyswyd cyfansymiau anghredadwy i fewn i’r sector ariannol er mwyn ceisio achub y sefyllfa heb unrhyw ystyriaeth am yr ‘hen’ flaenoriaethau a chysgodwyd o ganlyniad. Mae Žižek felly yn dadlau fod dirywiad ariannol ac economaidd y Gorllewin yn 2008, sydd wedi gadael miliynau o bobl yn ddiwaith, yn dystiolaeth bod y ffantasi o economi cyfanfyd a’i rhesymeg ansefydlog ar fin dod i ben.

Fe fydd y ddarlith yn cymryd lle ar Ddydd Mercher 3ydd o Fawrth 2010 yn Adeilad Julian Hodge, Prifysgol Caerdydd am 7 o’r gloch y.h.

Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â: zizekconference@cardiff.ac.uk

Budapest yn galw – Ez itt a Tilos Rádió

Palotai Ers ei ddyfodiad mae’r we yn sicr wedi chwyldroi ein bywydau ni am byth. Mae wedi chwarae rhan enfawr yn y modd da ni’n cyfathrebu a rhannu gwybodaeth gyda’n gilydd; sut dda ni’n prynu a gwerthu nwyddau ac wedi trawsnewid y ffordd dda ni’n derbyn, rhannu a chael mynediad at gerddoriaeth. Bellach mae’n hawdd i ni gael gafael ar unrhywbeth da ni isho (yn gyfreithlon neu yn anghyfreithlon) – diolch i’r we fyd eang. Nid yn unig y gallwn ni islwytho a dosbarthu cerddoriaeth ond fe allwn wrando ar wasanaethau radio o bob math ac o bob man ar draws y glôb ar unrhyw adeg drwy glicio botwm.

Dwi’n gwrando ar bob math o wahanol fathau o gerddoriaeth, ond cerddoriaeth electroneg, yn ei gyd-destun eang, sy’n mynd a fy mrid. Drwy’r we fe allai wrando unrhyw amser o’r dydd neu’r nos ar ystod eang o orsafoedd radio sy’n apelio at fy chwaeth gerddorol. Dwi ddim angen bod yn Llundain er mwyn clywed y tiwns grime, dybstep a crack house diweddaraf ar Rinse FM. Allai ymlacio i synnau ambient llorweddol y Buzz Out Room heb orfod mynd i Ganada neu fe allay neidio o gwmpas y ty i drac sain tecno, jyngl a drwm a bas sydd ar Full Vibes Radio o Ffrainc. Os dwi yn fwd i wrando ar weithgaredd sain, ffonograffi a chofnodion maes (field recordings innit) yna mi a’i draw at Framework Radio heb orfod mentro allan o’r tŷ, heb sôn am fynd i Estonia. Ond o’r nifer enfawr o orsafoedd radio sydd ar gael i mi, fy ffefryn yn sicr ydi Tilos Rádió, Budapest.

Ar droad y mileniwm fe ddes i gysylltiad â Beáta Pozitíva, cerddor a DJ oedd o dras Hwngareg. Ar y pryd rho ni yn rhedeg label recordiau o’r enw Fitamin Un, a dyma hi yn cynnig cytundeb dosbarthu digidol ar gyfer ôl-gatalog y label gyda Xenomusic, Budapest. Roedd Beáta yn ogystal â bod yn aelod o’r grŵp Széki Kurva, yn DJ ar Tilos (mae hi dal i fod) ac roedd hi ac amryw o’r DJs eraill ar yr orsaf wedi bod yn chwarae recordiau Tystion. Dyna sut ges i fy nghyflwyno gyntaf i Tilos.

Fast-forward deng mlynedd a dwi’n mynd allan gyda merch o Budapest sydd bellach wedi ymgartrefi yng Nghymru. Am unwaith yn fy mywyd mae gen i gariad sy’n rhannu’r un chwaeth gerddorol a fi ac mae Mara, wrth gwrs, yn ffan o Tilos Rádió. Yna yn Hydref 2009 dyma’r ddau ohonom ni’n hedfan allan i brif ddinas Hwngari ac yn ystod ein cyfnod yna, yn galw mewn (heb wahoddiad!) i Stiwdios Tilos Rádió wedi ein harfogi gyda llwyth o CDs o gerddoriaeth electroneg o Gymru. Roedd yn union fel y dychmygais – stiwdio ddiymhongar wedi ei leoli lawr stryd gefn ac i fyny ar drydydd llawr adeilad digon di-nod ond yn byrlymu ag egni unwaith aethon ni mewn drwy’r drws…

Ystyr Tilos ydi ‘gwaharddedig’ yn Hwngareg, a hon oedd yr orsaf radio gymunedol gyntaf i’w sefydlu yn Hwngari yn 1991 – gorsaf radio ‘pirate’ oedd hi bryd hynny. Erbyn 1995 daeth yr orsaf mor boblogaidd rhoddod yr awdurdodau drwydded iddi ac erbyn 2002 fe estynnwyd y drwydded darlledu o 12 i 24 awr. Serch hynnu, o’r cychwyn mae Tilos wedi bod yn orsaf nid-am-elw, gwirfoddol a chymunedol sydd byth wedi darlledu unrhyw hysbysebion. Mae’r orsaf wedi ei ymrwymo i ethos cryf o ryddid i fynegiadaeth gan chwarae rhan amlwg ym mywyd diwylliannol Budapest. Nid ydi’r DJs na’r cyflwynwyr yn cael eu talu am ei gwaith, ond hytrach yn ei wneud allan o gariad am ei bod nhw’n angerddol am y gerddoriaeth maen nhw’n troellu. Mae’r orsaf yn cael ei ariannu yn bennaf gan gyfraniadau gan wrandawyr ac incwm o ddigwyddiadau codi arian ac yn rhannol gan brosiectau’r Undeb Ewropeaidd a sefydliadau elusennol rhyngwladol.

Felly, os ydych chi, fel fi, yn ddwli ar gerddoriaeth ffync, soul, reggae, hip hop a phob ystod o gerddoriaeth electroneg o Detroit tecno i dyb step, yna mae Tilos Rádió yn nefoedd cerddorol. Rhwng 6 y nos a 10 y bore mae’r orsaf yn darlledu sioeau arbenigol a’r DJs yn cymysgu yn fyw. Heblaw am gyfarchiad byr ar gychwyn a diwedd slotiau dwy i dair awr yn achlysurol, mae’r pwyslais ar y miwsig. Does dim ‘personality DJs’. Dim malu cachu rhwng caneuon – unai mae DJs fel Palotoi yn cymysgu’r gerddoriaeth ddawns fwyaf cutting edge diweddar yn esmwyth am ddwy awr neu ma DJs fel I.Ration ar ei sioe Dub Vibration yn chwarae hen LPs Reggae o’r 60au gan adael gaps rhwng pob trac heb ddim ‘inane chatter’ fel sy’n bla ar donfedd radio fel arfer.

Os ydw i wirioneddol ishe gwybod be sy’n cael ei chwarae, yna mi edrychai ar fforwm fyw (a bywiog) yr orsaf sydd ar ei gwefan, lle ma’r DJs o bryd i’w gilydd yn dweud be sydd ymlaen, neu mi allaf eu holi nhw. A hyd yn oed gyda’r sioeau sgwrsio yn ystod y dydd ar Tilos, ma’r gerddoriaeth sy’n cael ei chwarae yn hollol cŵl. Eat your heart out Jonsi. Ond dwi’n licio’r syniad mod i allu gwrando yn fyw ar rywun tair mil o filltiroedd i ffwrdd yn chwarae records gwych am 4am. A dyna pam dwi’n caru Tilos Rádió – gorsaf lle mae’r gerddoriaeth yn cael y flaenoriaeth.

tilos.hu

Hywel Teifi Edwards – Cawr o Gymro

Trist iawn oedd clywed am farwolaeth Hywel Teifi Edwards, cawr o Gymro a gyfrannodd ei oes tuag at Gymru a’r iaith Gymraeg.

Roedd Hywel Teifi Edwards yn un o’r enghreifftiau prin hynny o feirniaid diwylliannol Cymraeg a oedd â holl gynhysgaeth hanes a diwylliant Cymru yn berwi trwy ei wythiennau. Deuai hynny’n glir i bawb a gafodd y fraint o wrando arno’n areithio mewn raliau wrth iddo gyfeirio at wahanol adegau mewn hanes a chyffelybu â’r sefyllfa bresennol. Nid rhywbeth sych oedd hanes iddo ond rhywbeth a allai roi goleuni i’n llywio yn ein presennol a thuag at y dyfodol.

Y rali Cymdeithas yr Iaith cyntaf i fi ei mynychu erioed oedd rali ynghylch dyfodol cymunedau Cymraeg tua 2002, a bu araith Hywel Teifi Edwards yn gymaint o ysbrydoliaeth fe ymunais â’r mudiad. Sôn yr oedd e’ bryd hynny y mae y Cymry fel cenedl yn tenacious ac fe ddefnyddiodd y gair Saesneg oherwydd fod y gair mor addas i’n disgrifio (yr unig le roeddwn i wedi clywed y gair o’r blaen oedd wrth wrando ar gerddoriaeth Tenacious D – cofiwch mai deunaw oeddwn i ar y pryd). Mae’r gafael hwn sydd gyda ni ar ein hanes a’n diwylliant, y cof cenedl tenacious hwn, yn bwysig iawn meddai Hywel Teifi Edwards.

Yn ei gyfrol olaf, The National Pageant of Wales, fe adroddodd hanes perfformio pasiant mawr yn dathlu hanes Cymru drwy’r oesoedd yng nghysgod Castell Caerdydd, gyda dros 5000 o bobl yn cymryd rhan o bob dosbarth o gymdeithas. Yn y dyfyniad hwn, dengys sut y gwelai perthnasedd y digwyddiad hwn gyda’r angen am addysgu pobl Cymru am hanes eu gwlad ynghyd â’r sefyllfa wleidyddol bresennol:

If only we had his like again in 2009 to script a National Pageant (or better still an epic film) to tell the Welsh, who are awaiting yet another referendum to test their readiness for “a proper parliament”, what he told them in the wake of the Cymru Fydd collapse in 1896. Quite simply, as Barack Obama put it on the night of his election victory, when he confronted the difficulties to be overcome, ‘Yes, we can.’

Meddylfryd neu seicoleg y Cymry oedd ei ddiddordeb mawr, ac er y dywedai fod hyn o ganlyniad i imperialaeth Lloegr yng Nghymru roedd hefyd yn awyddus i’r Cymry adfer yr hyder ynddynt eu hunain ac ymladd y seicoleg hwn. Ysgrifennodd yn helaeth am Frad y Llyfrau Gleision er enghraifft gan sôn sut y trodd y ‘sgarmesi’ ynghylch yr iaith ‘yn faes rhyfel cartref’ wrth i’r feddylfryd fod angen addysg drwy gyfrwng y Saesneg i lwyddo yn y byd ymledu tra gwthiwyd a cyfyngwyd y Gymraeg i’r aelwyd a’r capel. Y neges i wyrdroi ein hanes a’n seicoleg am yr iaith Gymraeg oedd ei gri yn ei araith mewn rali fis Mai 2009, a oedd yn galw am ddatganoli pwerau llawn dros y Gymraeg i Gymru: ‘Ni ein hunain sydd i iachau y wlad ma lle mae’r iaith yn y cwestiwn’ meddai, ‘drwy ein cynrychiolwyr yng Nghaerdydd.’ Cyfeiriodd at allu’r genedl i reoli ei hun yn wâr a theg drwy gyfraith Hywel Dda yn y gorffennol gan ddweud am y presennol: ‘ni’r Cymry biau’r busnes yma.’ Nid oedd pwyslais Hywel Teifi ar ymyrraeth Lloegr â Chymru, ond ar yr hyder sydd angen ei adfeddiannu i ryddhau o’r feddylfryd o israddoldeb ynghylch yr iaith Gymraeg.

Nid dyn dweud yn unig oed Hywel Teifi Edwrads, ond dyn gwneud. Rhai blynyddoedd yn ôl roeddwn i’n gwrando ar ei feirniadaeth befriog yn y Pafiliwn o gystadleuaeth y Fedal Ryddiaith ac fe ddywedodd fel hyn: ‘Pe bae pawb sy’n bresennol yn y pafiliwn yn prynu chwech neu saith llyfr Cymraeg y flwyddyn fe fyddai gennym ni chwyldro yn y wasg Gymraeg.’ Nes i feddwl – WOW – ma hynna’n wallgo! Ers hynny rwyf wedi gwneud yn siwr fy mod i’n prynu o leia’r nifer hynny o lyfrau Cymraeg bob blwyddyn.

Ni all unrhyw Gymro gwneud llai nag edmygu ei ymroddiad a’i gyfraniad i Gymru. Dangosodd mai dim ond ni ein hunain all godi Cymru unwaith eto a bod angen torri’n rhydd o’r feddylfryd israddol am yr iaith Gymraeg. Hefyd, roedd ei wybodaeth a’i allu hudolaidd i draethu am ystod eang o bynciau hanesyddol a diwylliannol yn rhywbeth i ni fel cenhedlaeth ifanc ei edmygu, fel y gallwn edmygu llawer o haneswyr diwylliannol rydym ni’n prysur eu colli. Gan obeithio y bydd ein cenhedlaeth ni mor frwd â pobl fel Hywel Teifi Edwards i ddal cyfoeth y dychymyg Cymraeg ar lafar gwlad!

Llun gan dogfael

Ffilmiau yng Nghymru: Oes yr Addewid?

Separado!
Mae bod yn film-geek yng Nghymru yn gallu bod yn brofiad hynod fasocistaidd ar adegau, yn enwedig os yw’r film-geek dan sylw wrth ei bodd gyda gallu’r cyfrwng poblogaidd hwn i gyffroi cynulleidfaoedd a chyfathrebu negeseuon di-ri, ac ar dân i weld ei diwylliant ei hun yn cael cynrhychiolaeth ar y sgrîn fawr.

Safon amrywiol iawn sydd wedi bod ym maes ffilmiau o Gymru, am Gymru, a gan Gymry yn ddiweddar, a hynny ar DVD, yn y sinemâu ac ar y teledu, ond rhaid dweud i mi gael fy mhlesio ar y cyfan.

Afraid dweud mai nifer bychan iawn o ffilmiau a ryddhawyd, ac y byddai’n braf gweld yr arian sydd ar gael yn cael ei gyfeirio’n gywir at feithrin auteurs newydd – gyda’r pwyslais ar annog sgriptiau ffilm gwreiddiol, ac i fod o gymorth i gynhyrchwyr anibynnol, ac nid enwau – a chwmniau – sefydliedig yn unig.

Gadewch i mi eich atgoffa o rai o’r perlau – a’r tyrcwn – a ryddhawyd dros y flwyddyn ddwetha.

I gael dechrau’n gronolegol, ac ar begwn ysgafnaf y sbectrwm, ges i fy siomi ar yr ochr orau gan ffilm ro’n i wedi disgwyl ei chasáu, sef The Baker gan Gareth Lewis – cynhyrchiad a ryddhawyd ar DVD Gwanwyn dwetha. Film Noir o fath yw hi, ond un hynod ysgafn, gyda’r seren pengoch Damien Lewis fel hitman o Lunain sy’n dianc i bentre bach yng nghefn gwlad Cymru, ac yn ffeindio gyrfa newydd fel pobydd. Dwi’n gwbod, mae’n swnio’n erchyll, ond wir i chi, ar ôl blynyddoedd o ddiodde dehongliadau ystrydebol o Gymru (a Chymry) mewn ffilmiau mawr a bach, mae natur cwyrci, hoffus, a hynod hwyliog y trysor syth-i-DVD hwn yn werth ei phrofi.

Siomedig iawn, fodd bynnag, oedd fy mhrofiad i o wylio ffilm arall am Lundeiniwr yn dychwelyd i gefn gwlad Cymru, sef Abraham’s Point, a ddangoswyd gyntaf yn ystod gwyl ffilm Soundtrack fis Tachwedd y llynedd (ac sydd bellach ar gael ar DVD). Road-Movie tu hwnt o ddiflas yw hon sy’n dychmygu ei bod hi’n cynnig arlwy alternatif, am insomniac o’r enw Comet Snape (a chwareir gan Mackenzie Crook) sy’n teithio adre i ymweld â’i dad, sy’n sâl. Ag ystyried i’r cynhyrchiad gael ei ariannu gan gronfa ED Creadigol y Cynulliad, treuliwyd hanner cyntaf y cynhyrchiad ar ymylon yr M4 yn Lloegr, a nes i fethu’n lân a deall sut lwyddodd y sgwennwr-gyfarwyddwr Wyndham Price i gyfiawnhau ceiniog o’r nawdd hwn tan yr olygfa olaf un, a ffilmiwyd o hofrennydd uwchlaw traeth Rhosili ar Benrhyn Gwyr. Golygfa hyfryd yn sicr, ond fu bron iawn i mi golli’r ewyllys i fyw ‘rôl jyst iawn i ddwyawr yng ngwmni cymeriad mor ddi-ddim.

Cynhyrchwyd cyfres o ffilmiau yn y Gymraeg gan Boom Films y llynedd, a darlledwyd nifer ohonynt ar S4C dros y flwyddyn ddwetha. Rhaid dweud i mi fwynhau addasiad ffilm y ddrama Cymru Fach gan William Owen Roberts, gafodd ei phremière – yn addas iawn, am ffilm sy’n herio’r cysylltiadau llosgachol sydd yn cynnal y diwylliant Cymraeg – adeg Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd. Mae na ormod o lawer o enghreifftiau o glyfrwch gweledol y cynhyrchiad hwn i’w rhestru yma, ond dwi’n credu mai fy hoff ran i oedd gweld cymeriad y Cougar Cymraeg, a chwaraewyd gan Nicola Beddoe, mewn maxi-dress drawiadol a’i breichledi amryliw yn asio’n berffaith â’r rhesaid o Gyfansoddiadau’r Eisteddfod ar y silff lyfrau y tu cefn iddi. (Cyfaddefiad; mae’r film-geek yma’n Eisteddfod – geek a fashion-geek hefyd). Yr unig beth faswn i’n ddweud yn ei herbyn yw bod Cymru Fach yn addasiad ffilm statig iawn o ddrama lwyfan statig, gyda nifer fawr iawn o fonologau a’r un hen gwynion ystrydebol yn perthyn iddi. Serch hynny, cafwyd cyfuniad diddorol iawn o actorion, a braf gweld y testun hwn yn cael cynrhychiolaeth ar ffilm.

O ran ffilmiau’r Nadolig, wel, darlledwyd dwy ffilm am driawdau cwbl wrthgyferbynniol ar S4C dros y tymor Ewyllys Da 2008, sef Beryl Cheryl a Meryl, a Martha Jac a Sianco. Anheg fydde cymharu’r ddwy ffilm, a dwi’n gwbod i garfannau gwahanol fwynhau a chasau’r naill a’r llall gymaint â’i gilydd. Ibiza Ibiza i’r Dim-Dimau oedd Beryl Cheryl a Meryl yn ei hanfod – hynny yw, bach o sbort a dim byd mwy – wedi’i seilio ar sgets hwyliog o raglen gomedi Mawr!, ond serch perfformiadau hynod hoffus gan Iwan John a Rolant Prys, doedd y sgript un-deimensiwn ddim patch ar glasur Caryl Parry Jones, ac roedd hi’n rhy hir o lawer. Ar y llaw arall, “Depressing”, a “Chwbl Anaddas” oedd y prif feirniadaeth yn erbyn darlledu addasiad ffilm o’r hanes teuluol dywyll Martha Jac a Sianco ar Noson Nadolig, ond i mi, dyma oedd uchafbwynt darlledu’r wyl ar unrhyw sianel. Diolch i dîm cynhyrchu amldalentog, llwyddwyd i dalu teyrnged i gampwaith o nofel trwy greu clasur o ffilm deledu Gymraeg.

Addasiad llai llwyddianus o nofel arall gan Caryl Lewis oedd Y Rhwyd (Ffilmiau Apollo), ffilm a ddarlledwyd ar S4C yn ystod yr Hydref. A bod yn deg, addasiad o “Stori Sydyn” digon arwynebol oedd hon, a’r prif broblem gen i gyda’r ffilm oedd natur chwerthinllyd o geidwadol y stori dan sylw, am ddyn priod sydd – yn ddiarwybod i’w wraig ddiflas – yn hoff o bach o S&M gyda phutain dwyllodrus. Yn naturiol, o gofio i’r ffilm gael ei darlledu ar nos Sul – yn fuan wedi Dechrau Canu Dechrau Canmol – cafodd y cyfeiliornwr cywilyddus ei gosbi’n enbyd am chwenychu’r fath chwantau, a cawson ni wylwyr ein cosbi gan gynhyrchiad hynod ddiflas a hen-ffasiwn.

Roedd na rywbeth reit hoffus a diymhongar am y cynhyrchiad Omlet (Boom Films) – addasiad arall o waith llenyddol, ond o nofel boblogaidd gan Nia Medi y tro hwn – diolch yn bennaf i berfformiad hwyliog Delyth Eirwyn fel y Bridget Jones Cymraeg, Angharad Austin. Ond i mi, un cymeriad cry wedi’i llunio’n grefftus oedd sail Omlet, a methodd y cynhyrchiad hwn a chynnig stori – a chymeriadau cynorthwyol – digon sylweddol o’i chwmpas i gyfiawnhau ffilm amdani.

Diwedd partneriaeth dau gymeriad eiconig oedd yr ysbrydoliaeth i’r ffilm Ryan a Ronnie – addasiad sgript Meic Povey o’i ddrama lwyfan ei hun, Life of Ryan… and Ronnie. Unwaith eto, roedd hi’n amlwg mai drama ar gyfer y theatr oedd gwreiddiau’r cynhyrchiad hwn, ond yn wir, cafwyd adloniant o’r radd flaena diolch i berfformiadau trawiadol gan Aled Pugh a Rhys ap Hywel, sgript wych, a threfniannau cerddorol meistrolgar o rai o glasuron Ryan gan ei fab, Arwyn Davies.Yr hyn sydd yn braf am y cynhyrchiad hwn yw mai prif nôd y tîm cynhyrchu oedd sicrhau bod ei chynulleidfa’n mwynhau pob munud, ac o ystyried i daith sylweddol o amgylch sinemau Cymru yn gynharach eleni brofi llwyddiant ysgubol, gellid ystyried y ffilm hon yn hit a hanner. Gwyliwch allan amdani ar S4C Nadolig yma.

Ffilm arall a gynhyrchwyd ar gyfer y sgrîn fawr oedd Cwcw (Ffilmiau Fondue/ S4C) gan y sgwenwraig-gyfarwyddwraig Delyth Jones, ac yn fuan ar ôl enill gwobr yng Ngwyl Ffilm Ryngwladol De Affrica, cafodd ddangosiad yng ngwyl Ffilm Soundtrack ar ddiwedd 2008. Yn sylfaenol, dyma ffilm aml-haenog am sgwenwraig (a chwareir gan Eiry Thomas) sy’n briod ag actor alcoholig (perfformiad cryf gan Rhys Richards), a dilynwn ei hymdrechion i dorri’n rhydd o hualau’r berthynas ac o ddryswch ei meddwl ei hun. Er bod iddi syniadau diddorol, actio campus, cerddoriaeth hyfryd, ac ambell olygfa wirioneddol wych – heb sôn am berlau o linellau – mae Cwcw ar adegau yn ffilm arteithiol o hunanfaldodus ac mae’n llawer rhy hir.

Sleep Furiously

I gael dirwyn i ben ar nodyn ychydig yn fwy positif, ga i eich cyfeirio chi at ddwy ffilm ddogfen a osodwyd yng nghefn gwlad Cymru. Mae La Casa di Dio yn cynnig portread o eglwys fechan yng Ne Ceredigion, tra blwyddyn ym mywyd cymuned Trefeurig, yng ngogledd y sir sy’n hawlio sylw’r cyfarwyddwr Gideon Koppel yn y ffilm Sleep Furiously.

Mae’r cynhyrchiad olaf hwn yn arbennig yn cynrhychioli teyrnged hudolus i’r gymuned lle cafodd y cyfarwyddwr ei rannol fagu, gyda cherddoriaeth gyfareddol gan yr artist Aphex Twin. Yn wir, awn mor bell a’i disgrifio’n llythyr cariad i Drefeurig, ei thirlun a’i phobol. Y newyddion da yw bod DVD Sleep Furiously bellach ar werth, ac y byddai’n gwneud anrheg perffaith i gefnogwr brwd o’r sinema yng Nghymru.

Cyn cloi – nodyn i’ch hysbysu am ffilm greodd argraff fawr arna i yng Ngwyl Soundtrack 2009, ac sy’n bownd o gydio yn nychymyg nifer pan aiff ar daith o amgylch Cymru flwyddyn nesa’, sef cynhyrchiad hirddsgwyliedig Gruff Rhys a Dyl Goch – Separado! Cafodd y ffilm ei disgrifio yn y Guardian, wythnos cyn ei phremière, fel “magical realist road movie”, ac er mor briodol yw’r tag-line twt honno, mae’r ffilm yn cynnig cymaint mwy i’r gwyliwr na hynny. Yn un peth, mae hi’n cynrhychioli cydymaith ddogfennol i daith albwm Candylion Gruff Rhys yn Ne America yn 2006. Mae hi hefyd yn cynnig clytwaith uchelgeisiol o arddulliau ffilm – o’r Spaghetti Western, i antur bicaresg – ac yn cyflwyno stori sy’n pontio dwy gyfandir, tra’n cyfuno hanes gymdeithasol a helfa deuluol ddifyr tu hwnt.

Mae’n wir fod rhan helaeth o’r ffilm gerddorol dairieithog hon – fel cymaint o gynyrchiadau Cymreig diweddar – wedi ei gosod ym Mhatagonia, ond rhaid cyfadde, yr eiliad i mi glywed yr awdur – mewn troad cyfrwys o ôl fodernaidd – yn cyfeirio yn ystod y ffilm at obsesiwn y cyfryngau Cymraeg â’r rhanbarth fel gang-bang ddiwyllianol, nes i faddau’n syth iddo am ymuno â’r fintai fodern ma, am iddo – yn sylfaenol – gynnig y cyflwyniad gorau eto i awen ddiflino’r Wladfa.

Os welwch chi’r ffilm hon ar ddangos mewn sinema leol yn 2010, cerwch i’w gweld – chewch chi mo’ch siomi.

Y 20 Gorau Electronica 1989 – 2009

Yn y bôn mae’r term ‘electronica’ yn cyfeirio at unrhyw gerddoriaeth sydd wedi cael ei gynhyrchu trwy gyfrwng electroneg. Yn ôl yn y 1950au a’r 1960au roedd cyfansoddwyr fel Karlheinz Stockhausen a Iannis Xenakis yn gwthio’r amlen gyda’u harbrofion mewn musique concrete gan ddefnyddio cyfarpar electroneg gynnar a chwarae o gwmpas efo peiriannau recordio a thâp magnetig (mae’r box set ‘Ohm: The Early Gurus of Electronic Music’ yn gyflwyniad da).

Dechreuodd fy niddordeb i mewn electronica ar ddechrau’r nawdegau. Ro’n i’n ddigon lwcus byw yng Nghaeredin yr un pryd a dechreuad dau glwb dylanwadol o’r enw Pure a Sativa, oedd yn chwarae cerddoriaeth electroneg danddaearol arallfydol ac yn rhoi mlaen artistiaid a DJs fel Derrick May (o Detroit, y dyn a dyfeisiodd y term ‘techno’), Orbital (o Lundain), a Neil Landstrumm (o Gaeredin).

Er bod y term electronica erbyn hyn yn gysylltiadol a cherddoriaeth sy’n addas ar gyfer gwrando adra yn y ty (yn aml gyda sbliff mawr mewn un llaw, neu yn chwarae yn y cefndir yn ystod dinner party), NID dyma yw fy nealltwriaeth i o’r term. Be o’n i’n hoffi, a be dwi dal yn hoffi, am electronica yw’r ffaith ei fod o’n gallu bod yn nifer o bethau hollol wahanol – bron iawn gellir disgrifio electronica fel anti-genre. Cerddoriaeth i ddawnsio iddo fo, cerddoriaeth weird, cerddoriaeth ddistaw chillout, cerddoriaeth swnllyd a gyflym, cerddoriaeth glasurol – mae’r genre yn eang ac yn unigryw.

Dros yr ugain mlynedd ddiwetha’ mae ton ar ôl ton o gynhyrchwyr newydd wedi cario mlaen gwthio’r ffiniau, gan greu cannoedd o sub-genres gwahanol – ond electronica ydy o i gyd i mi yn y diwedd.

Derrick May

Isod dwi wedi rhestru un record o bob un o’r ugain mlynedd diwetha’. Mae’r synau yn amrywio o tecno pur i ambient i electronica clasurol i proto drwm a bas i disco i hip hop offerynnol i dubstep. Yn ogystal, yn y ddau neu tair blynedd cyn y nawdegau fe ryddhawyd trwch o recordiau anhygoel oedd amlwg yn ddylanwadol ar be ddaeth ar ôl hynny – yn aml yn hanu o Detroit neu Chicago – ac maen nhw’n haeddu cariad yma hefyd: traciau fel ‘Can You Feel It’ gan Mr Fingers (1987), ‘Morning After’ gan Fallout (1988), ‘Voodoo Ray’ gan A Guy Called Gerald (1988), ‘Nude Photo’ gan Derrick May/Rhythim Is Rhythim (1987), a ‘Move Your Body’ gan Marshall Jefferson (1989).

808 State – Pacific State (1989)
Campwaith y band o Fanceinion a oedd yn hynod o ddylanwadol ar ddiwedd yr wythdegau, cyn iddynt golli eu mojo a chynhyrchu nifer o albyms masnachol isel eu safon. Yn ôl y son, Gerald Simpson (aka A Guy Called Gerald, a gynhyrchodd y trac chwedlonol ‘Voodoo Ray’ ac un o’r albyms drum n bass gynta ‘Black Secret Tecnology’) oedd genius 808 State a fo hefyd oedd yn gyfrifol am sgrifennu’r trac hon.

LFO – LFO (1990)
Un o recordiau gynta y label electronica chwedlonol Warp, un o’r tracs ‘bleep tecno’ gynta, a’r record gynta electroneg i mi frynu. Mae’r trac hon yn hynod o syml ond effeithiol iawn. Gweler hefyd yr albym ‘Frequencies’ o 1991.

Underground Resistance – Final Frontier (1991)
Un o’r bandiau electroneg mwya diddorol ers Kraftwerk, roedd UR yn gwisgo eu cerddoriaeth nhw fyny mewn dillad gwleidyddol, fel fersiwn tecno o Public Enemy. Hon yw fy hoff drac i o’r cyfnod cynnar, ac mae dal yn anfon ias i lawr fy nghefn bob tro dwi’n gwrando arni.

Aphex Twin – Selected Ambient Works 85-92 (1992/93)
Un o fy hoff albyms erioed. Y chwedl yw bod Richard James wedi recordio’r caneuon hyn ar dâp rhad, ac mai dyna’r unig gopi oedd wedi goroesi – y canlyniad yw swn/mix iffy iawn ar adegau (mae’n anodd iawn gwrando ar hwn yn y car!). Ond mae’r gerddoriaeth yn hollol anhygoel o’r dechrau i’r diwedd.

Jeff Mills – Waveform Transmission Vol. 1 (1992)
Un hanner o Underground Resistance yn wreiddiol, aeth Mills ymlaen i fod yn un o DJs/cynhyrchwyr tecno mwya’r nawdegau. Mae swn yr EP hon yn galed, gyflym a heb gyfaddawd, ond hefyd yn swynol tu hwnt.

Orbital

Orbital – Brown (1993)
Yn ystod y nawdegau cynnar fe dorrodd nifer o fandiau electroneg trwodd i’r siartiau – artistiaid fel The Prodigy a’r Chemical Brothers. Orbital oedd un o’r unig rhai ymysg y criw yma i gadw eu swn yn bur, gan ryddhau The Green Album yn 1991 a’r Brown Album yn 1993. Cerddoriaeth hudol a gynnes iawn.

Global Communication – 76:14 (1994)
Er bod swn yr albym hon wedi dyddio rhywfaint dros y blynyddoedd (gyda rhai darnau’n swnio’n borderline cheesy ar adegau) mae hwn dal yn golosus o gasgliad ym modd ‘ambient’ clasurol y nawdegau, gyda dylanwad cryf Brian Eno i’w glywed.

Neil Landstrumm – Custard Traxx (1995)
O Gaeredin, roedd Neil Landstrumm yn un o griw clwb Sativa y ddinas oedd yn creu cerddoriaeth ‘wonky’ blynyddoedd cyn i’r term ddod yn ffasiynol. Mae hwn yn glasur o drac o’r albym ‘Brown By August’ sy’n dangos ochr caled ac ochr gwirion ei gerddoriaeth. Erbyn hyn mae Landstrumm yn rhyddhau albyms dubstep hynod o ddiddorol ar y label electroneg chwedlonol Planet Mu.

DJ Shadow – Endtroducing (1996)
Y man lle cyfarfu cerddoriaeth hip hop a electronica i greu hip hop offerynnol. Roedd label Mo Wax wedi bod yn rhyddhau cerddoriaeth debyg i hyn ers nifer o flynyddoedd (yn cynnwys rhyddhau recordiau cynnar DJ Shadow ei hun yn y wlad hon), ond heb os yr albym hon oedd apex y symudiad, yn cymysgu hip hop, electronica, electro a thechnegau cut n paste mewn ffordd hynod o wrandawadwy oedd ar yr un pryd yn gwthio’r ffiniau – mae synau’r albym wedi eu samplo yn gyfangwbwl o stwff pobol eraill.

Squarepusher – Big Loada (1997)
Nol yn y nawdegau, cyn i Squarepusher dechrau rhyddhau albyms diri o interminable bas solos, fe ddechreuodd ei yrfa gyda albyms fel ‘Big Loada’, yn orlawn o syniadau a synau oedd yn hollol boncyrs ac yn lot o hwyl.

The Williams Fairey Brass Band – Acid Brass (1997)
Un arall o fy hoff albyms erioed. Syniad gwefreiddiol yr artist Jeremy Deller (a enillodd y Turner Prize yn 2004), a ofynnodd i fand pres Williams Fairey recordio fersiynau brass o draciau Acid House. Mae’r albym hon yn dangos pam mor hyblyg yw cerddoriaeth electronica a pam mor dda mae’n gallu swnio trwy ffilter genre hollol gwahanol o gerddoriaeth. Ar yr un pryd mae’n fuckin’ hilarious. Mynnwch gopi! ayb ayb.

Boards of Canada – Music Has The Right To Children (1998)
Talfyriad o ochr melodig y genre dros yr ugain mlynedd diwetha, mewn un albym. Fel Aphex Twin, mae swn Boards Of Canada yn unigryw a bron iawn wedi troi’n cliche o’i hun erbyn hyn.

Nightmares On Wax – Les Nuits (1999)
Trac syml, hardd, yn cyfuno synau electronica, chill out a soul.

The Avalanches – Since I Left You (2000)
Mae’r band yma o Awstralia ac i ryw raddau mae’r albym hon yn teimlo i mi tu fas i unrhyw ‘sin’ electronica – ac efallai mai dyna’r rheswm ei fod yn albym mor ddiddorol. Yn defnyddio elfennau ‘cut and paste’ a hip hop offerynnol a arloeswyd gan artistiaid hip hop a electro, ac yn hwyrach mlaen gan artistiaid fel Coldcut, DJ Shadow a J Dilla.

Fennesz – Endless Summer (2001)
Mae datblygiadau technolegol wedi bod yn ddylanwad cryf iawn ar electronica dros y blynyddoedd, ac ar yr albym hon gellir clywed pwer cynyddol cyfrifiaduron yn cynhyrchu steil a swn newydd – mae hwn yn swnio’n ‘glitchy’ iawn ar adegau, ac yn defnyddio technegau micro editing. Mae’r swn yn hollol unigryw, yn prosesu synau gitâr ond yn agosach at gerddoriaeth ambient na dim byd arall. Clywir hefyd ei albym gwych ‘Venice’.

Daft Punk – Discovery (2001), Legowelt – Disco Rout (2002), Thomas Bangalter – Outrage (2003)
Reit – nol i gerddoriaeth syml ar gyfer y llawr ddawns. Disco ar gyfer y degawd newydd, yn dangos fod cerddoriaeth electronica yn gallu bod mor hurt â llawn hwyl ac unrhyw genre arall.

Shitmat – Killababylonkuts (2004)
Dyna ddigon o’r disco! Fe ddyfeisiwyd y term ‘nyts’ yn arbennig ar gyfer cerddoriaeth Shitmat aka Henry Collins. Mae’n uffernol o blentynnaidd, mae’n llwyth o hwyl, ac mae’n codi braw arna i. Mae’r albym ‘Full English Breakfest’ hefyd yn cosi fy ffansi o bryd i bryd.

AFX – Analord (2005)
Richard (D) James aka Aphex Twin eto, un o artistiaid electronica mwya dyfeisgar a dylanwadol yr ugain mlynedd diwetha. Ar ôl saib, a nifer o albyms oedd yn llai nag athrylith, fe ddaeth yn ôl gyda’r gyfres anferthol hwn o 11 EPs (41 trac) a’u rhyddhawyd yn ystod 2005. Mae’r swn yn acid, ond hefyd yn electronica pur.

J Dilla – Donuts (2006)
Yr albym hip hop electronica gorau ers degawd (ers ‘Endtroducing’). Roedd James Yancey wedi bod yn cynhyrchu hip hop amgen ers blynyddoedd maith, ond hon oedd yr albym lle daeth popeth at ei gilydd mewn ffordd anferthol, hynod o emosiynol. Andy Stott

Andy Stott – Edyocat (2006)
Un o’r genhedlaeth newydd o artistiaid ifanc sy’n cyfuno dubstep a synau o’r hen ysgol tecno Detroit er mwyn creu pethau arbennig iawn.

Pole – Steingarten (2007)
A jyst er mwyn dangos mae nid yn unig y to ifanc sy’n gallu gwthio swn electronica ymlaen, dyma hen rech o’r Almaen a ddaeth ‘nôl ar ôl saib hir efo’r albym anhygoel hon. Ffaith – clawr y record hon yw’r clawr gorau erioed yn holl hanes cerddoriaeth.

Uusitalo – Karhunainen (2007)
Mae ‘na bethau annaearol a rhyfeddol yn treiddio o ddychymyg Sasu Rippati o’r Ffindir (sydd nawr yn byw ym Merlin, prifddinas electronic y byd). Mae’r dyn yma yn recordio pethau diddorol iawn o dan yr new Vladislav Delay, ond ei brosiect Uusitalo (‘Newhouse’) sy’n mynd a’m mryd i – fel mae’r enw yn crybwyll, cerddoriaeth ‘house’ newydd – melodig, cymhleth, arbrofol a funky.

Martyn – Suburbia (2008)
Un o brif chwaraewyr y sîn dubstep, er nad yw’n cynhyrchu ‘dubstep’ o gwbl i ddeud y gwir – eto, cerddoriaeth ‘house’ yw hwn ond trwy ffilter tecnoaidd, dubby, trwm.

Mae’r detholiadau Y Twll 2009 ar y ffordd.