Reggae, ffasiwn ac ymgyrchu: cipolwg ar fywyd Butetown ’84

I’r rhai sydd ddim yn gyfarwydd â Butetown, ysgrifennodd yr awdur John Williams gyflwyniad i hanes yr ardal yn y llyfr Bloody Valentine:

[…] from this point on Butetown was not simply a conventional ghetto or a colourful adjunct to the city’s maritime life, but effectively an island. It was not simply a black island: the area had always had a white Welsh population and continued to do so, there was an Irish presence too as well as Chinese, Arab and European sailors, and refugees from successive European conflicts as well. And as the black or coloured population was initially almost exclusively male, Butetown rapidly became a predominantly mixed-race community, almost unique in Britain, the New Orleans of the Taff delta, home of the creole Celts. But this integration was firmly confined to Tiger Bay: above the Bute bridge you were back in the same hidebound old Britain. […]

Cyfres teledu BBC am fywydau, profiadau a diwylliannau pobl dduon oedd Ebony yn yr 80au cynnar. Yn 1984 aeth criw o BBC Bryste i Gaerdydd i ddarlledu rhaglen ‘arbennig’ yn fyw ac mae defnyddiwr YouTube wedi bod yn ddigon caredig i rannu recordiad yn ddiweddar. Yn ôl ffrind sy’n deillio o Butetown mae PAWB yn ymddangos yn y rhaglen hon.

O’n i’n chwilfrydig am gerddoriaeth yr oes ac mae dwy enghraifft dda o artistiad reggae lleol. Bandiau y dociau oedd ymhlith ysbrydoliaethau a chyd-artistiaid Geraint Jarman a’r Cynganeddwyr wrth gwrs.

Bissmillah, sy’n agor y rhaglen, yw band llawn gan gynnwys adran bres gyda dau ganwr sy’n atgoffa fi o Michigan & Smiley a’r oes dancehall cyn reggae digidol.

O 12:00 ymlaen yn ystod clipiau o barti blues mewn lleoliad anhysbys ger Stryd Bute, mae Conqueror Sound – artistiaid gyda phroffil uchel tu hwnt i Gaerdydd a Chymru – yn perfformio mewn hetiau Viet Cong: detholwr yn chwarae fersiwn o’r curiad Answer tra bod canwr yn rhannu ei falchder am liw ei groen. Mae dyn arall yna ond dw i ddim yn gallu canfod ei swyddogaeth.

Mae’r perfformiad Bissmillah yn rhan o gig ehangach ac mae’r rhaglen yn cynnwys dawnswyr o ddull Ghanaidd a band disco o’r enw Denym ar y diwedd. Lleoliad y gig oedd yr Ocean Club ar Rover Way, stryd a enwyd ar ôl cwmni Rover pan oedd ffatri ceir yna. Mae archfarchnad anferth ar hen safle’r ffatri bellach, Tesco Rhostir Pen-Gam.

Mae eitemau am ffasiwn ac ymgyrch yn erbyn y darn Grangetown o’r A4232 yn amseru’r rhaglen. Afraid dweud, dyma oedd y cyfnod cyn y morglawdd a datblygiadau ‘Bae Caerdydd’ pan oedd Margaret Thatcher a’r Ceidwadwyr mewn grym yn San Steffan. Yn ogystal â’r glowyr adeg hynny, roedd bywyd yr un mor anodd i’r docwyr yn Tiger Bay a gweithwyr eraill. Dyna sy’n ddiddorol iawn am glywed sylwadau’r dyn o 13:00 ymlaen, geiriau sy’n atseinio gyda rhai gan Gwyn Alf Williams o’r un cyfnod yn union:

[…] Mae pawb eisiau adeiladu ‘amgueddfeydd’ lawr yma ac ailddatblygu fel bod e’n debyg i ryw atyniad i dwristiaid. Bydd pawb yn byw yn y gorffennol fel fath o amgueddfa fyw […]
Trigolyn Butetown, 1984

Rhodfa Lloyd George a safleoedd di-bwynt eraill o gwmpas y Bae

Bae Caerdydd

Fel rhyw fath o wrthran i’r erthygl Owen Hatherley am Gaerdydd o’n i’n son am yn diweddar, beth am yr adolygiad heddiw o Fae Caerdydd yma:

One of the main objectives of this grand project was to ‘re-unite Cardiff with its waterfront’. However if you anticipate a pleasant stroll from Central Station to the Blue Lagoon forget it, although the walk is instructive. You can take the no. 6 shuttle bus instead (free with your train ticket). There is also a station at Cardiff Bay but it does not connect to Central – it is part of the Valleys commuter network. For years the CBDC tried to remove this branch line as it stood in the way of the grand plan for the Ceausescu-like Lloyd George Avenue down to the Bay…

CBDC yn golgyu Cardiff Bay Development Corporation uchod, targed o sylwadau negyddol gan Jones. Mwy:

The problem is that Callaghan Square is not really leading anywhere. You will find the unprepossessing start of Ceausescu Boulevard beyond the railway bridge in a chaos of traffic and budget hotels. Given that Bute St runs straight as an arrow from Callaghan Square to the Pier Head, why was the parallel Lloyd George Avenue necessary? Well, you know, Butetown, Tiger Bay – not really the right image is it boy. Lloyd George Avenue defines Butetown as a ghetto just like any London Docklands council estate. Actually Bute St is a lot more fun than Lloyd George Avenue. Firstly there is the wonderful neo-Norman St Mary’s Church (1845) and there are actually people. Lloyd George Avenue is the most boring street in, well at least Cardiff, lined with the most boring apartment blocks you will find anywhere, all smothered with apologetic landscaping. Actually it is lined only on one side; the other is landscaped as a cordon sanitaire to Butetown.

Mae’n werth darllen yr erthygl llawn a sgwennwyd gan Adrian Jones, cynlluniwr sy’n byw yn Nottingham, Lloegr.

llun gan Matthew Black (Creative Commons)