Gwyn Alf Williams Archives

Dwy bennod o The Dragon Has Two Tongues, gyda Gwyn Alf Williams

Yn ystod y moment hon, gyfeillion, efallai bod y hanesydd radical Gwyn Alf Williams yn gallu cynnig rhywbeth o werth i ni – os nad cysur, yn sicr bach o ddoethineb.

Mae defnyddiwr YouTube o’r enw International School History newydd lanlwytho ddwy bennod o The Dragon Has Two Tongues mewn ansawdd weddol dda.

Mae pobl wedi rhannu darnau o’r rhaglenni o’r blaen ond y tro yma mae’r ansawdd sain yn cyfleu’r dadleuon yn well, dehongliadau o’r Cymry sydd yn hollol wahanol rhwng Gwyn Alf a’r boi arall.

Darlledwyd y gyfres yn wreiddiol ar Channel 4 yn 1985 pan oedd cymunedau Cymru yn dioddef polisïau llywodraeth Margaret Thatcher yn sgil methiant yr ymgyrch i sefydlu senedd i Gymru yn 1979.

Bu farw Gwyn Alf yn 1995. Doedd i ddim o gwmpas i ymateb i’r oes datganoli ers 1997, na thrychineb 2016. Ond dyw hynny ddim yn ein hatal ni rhag dychmygu beth fyddai fe wedi dweud.

Reggae, ffasiwn ac ymgyrchu: cipolwg ar fywyd Butetown ’84

I’r rhai sydd ddim yn gyfarwydd â Butetown, ysgrifennodd yr awdur John Williams gyflwyniad i hanes yr ardal yn y llyfr Bloody Valentine:

[…] from this point on Butetown was not simply a conventional ghetto or a colourful adjunct to the city’s maritime life, but effectively an island. It was not simply a black island: the area had always had a white Welsh population and continued to do so, there was an Irish presence too as well as Chinese, Arab and European sailors, and refugees from successive European conflicts as well. And as the black or coloured population was initially almost exclusively male, Butetown rapidly became a predominantly mixed-race community, almost unique in Britain, the New Orleans of the Taff delta, home of the creole Celts. But this integration was firmly confined to Tiger Bay: above the Bute bridge you were back in the same hidebound old Britain. […]

Cyfres teledu BBC am fywydau, profiadau a diwylliannau pobl dduon oedd Ebony yn yr 80au cynnar. Yn 1984 aeth criw o BBC Bryste i Gaerdydd i ddarlledu rhaglen ‘arbennig’ yn fyw ac mae defnyddiwr YouTube wedi bod yn ddigon caredig i rannu recordiad yn ddiweddar. Yn ôl ffrind sy’n deillio o Butetown mae PAWB yn ymddangos yn y rhaglen hon.

O’n i’n chwilfrydig am gerddoriaeth yr oes ac mae dwy enghraifft dda o artistiad reggae lleol. Bandiau y dociau oedd ymhlith ysbrydoliaethau a chyd-artistiaid Geraint Jarman a’r Cynganeddwyr wrth gwrs.

Bissmillah, sy’n agor y rhaglen, yw band llawn gan gynnwys adran bres gyda dau ganwr sy’n atgoffa fi o Michigan & Smiley a’r oes dancehall cyn reggae digidol.

O 12:00 ymlaen yn ystod clipiau o barti blues mewn lleoliad anhysbys ger Stryd Bute, mae Conqueror Sound – artistiaid gyda phroffil uchel tu hwnt i Gaerdydd a Chymru – yn perfformio mewn hetiau Viet Cong: detholwr yn chwarae fersiwn o’r curiad Answer tra bod canwr yn rhannu ei falchder am liw ei groen. Mae dyn arall yna ond dw i ddim yn gallu canfod ei swyddogaeth.

Mae’r perfformiad Bissmillah yn rhan o gig ehangach ac mae’r rhaglen yn cynnwys dawnswyr o ddull Ghanaidd a band disco o’r enw Denym ar y diwedd. Lleoliad y gig oedd yr Ocean Club ar Rover Way, stryd a enwyd ar ôl cwmni Rover pan oedd ffatri ceir yna. Mae archfarchnad anferth ar hen safle’r ffatri bellach, Tesco Rhostir Pen-Gam.

Mae eitemau am ffasiwn ac ymgyrch yn erbyn y darn Grangetown o’r A4232 yn amseru’r rhaglen. Afraid dweud, dyma oedd y cyfnod cyn y morglawdd a datblygiadau ‘Bae Caerdydd’ pan oedd Margaret Thatcher a’r Ceidwadwyr mewn grym yn San Steffan. Yn ogystal â’r glowyr adeg hynny, roedd bywyd yr un mor anodd i’r docwyr yn Tiger Bay a gweithwyr eraill. Dyna sy’n ddiddorol iawn am glywed sylwadau’r dyn o 13:00 ymlaen, geiriau sy’n atseinio gyda rhai gan Gwyn Alf Williams o’r un cyfnod yn union:

[…] Mae pawb eisiau adeiladu ‘amgueddfeydd’ lawr yma ac ailddatblygu fel bod e’n debyg i ryw atyniad i dwristiaid. Bydd pawb yn byw yn y gorffennol fel fath o amgueddfa fyw […]
Trigolyn Butetown, 1984

Cyfweliad Keith Morris: lluniau siopau Aberystwyth

Ar ôl i ni weld lluniau newydd o siopau Aberystwyth gan y ffotograffydd Keith Morris roedd rhaid i ni ddysgu mwy am y prosiect, dyma atebion Keith i gwestiynau trwy e-bost.

Rwyt ti newydd ddechrau prosiect sydd yn ysgogi’r meddwl ac yn teimlo fel rhywbeth ‘amserol’ yn yr hinsawdd bresennol, sef lluniau o bob siop yn Aberystwyth. Allet ti siarad mwy am dy ysbrydoliaeth ac amcanion tu ôl i’r prosiect?

ysbrydoliaeth – hmm…o’m i jyst am rhoid ‘marker’ lawr am syfyllfa presenol economi Aber cyn i’r siopau mawr fel Tesco a Marks+Spencer cyrraedd yn y dyfodol agos(-ish)…ac wedi’m synni fawr gan y nifer ar cryfder yr ymatebion bositif iawn i’r llunau (sydd just yn snapshots gyflym rili…)

Rwy’n gweld fy hunan fel (yn geiriau yr hanesyd Gwyn Alf Williams) ‘ a people’s remembrancer’…rhywun syn cofnodi’r pethe bach ‘pob dydd’ sy’n cael eu ddiystyried gan pobol….

Rwyt ti’n byw yn Aberystwyth ers blynyddoedd. Ond beth wyt ti wedi dysgu am Aberystwyth ers dechrau’r prosiect?

wi’n brodor o’r dre…wedi byw yn yr un stryd erioed…..be dwi’n dysgu efallai bod gan pobl eu gwahanol ‘Aber’s’ yn eu pennau….ac yn cofio gwahanol pethau a phobl

Wyt ti erioed wedi cael sylwadau ar y strydoedd tra rwyt ti’n tynnu’r lluniau?

ydw…loads o weithiau! dyna un o’r pethe wi’n hoffi am byw a gweithio yn fy milltir sgwar…mae pawb yn fy nabod fi….ac yn barod iawn i cynnig eu syniadau (a cwynion) i mi .

Wyt ti’n gyfarwydd ar y prosiectau siopau gwag yn llefydd fel Caerdydd a Llundain? Er enghraifft mae pobol o’r gymuned leol yn meddiannu siopau gwag (gyda chaniatâd fel arfer) i ddarparu defnydd amgen o’r lle. Beth yw dy farn am y prosiectau yma, os oes barn gyda ti o gwbl?

peth positif iawn……a mae pethe fel hyn yn digwydd yn barod yn Aber……ond un peth iw cofio yw y nifer fach o siopau sydd yn wag yn Aber a ddweud y gwir……dydi Aber ddim mewn crisis, eto… nid fel nifer fawr o trefi eraill lle mae canran lot uwch o siopau gwag, a rheinni’n wag am amser hir hefyd….

Gwnes i weld dy luniau ar y we. Fydd modd gweld arddangosfa rhywle? Beth yw’r ffordd ddelfrydol i weld dy luniau o siopau Aberystwyth?

Falle….on rili, y we yw’r ffordd gore i cael gwaith fel hyn lan yn gyflym, ac o flaen gynulleidfa byd-eang o fewn eiliadau…..ac i cael ymatebion a chyfraniadau gan pobl hefyd…….Wi’n ffan mawr o Facebook fel cyfrwng i dosbarthu a chyfathrebu ……

Pwy sy’n rhedeg Aberystwyth yn 2012?

ha…..neb……dyna’r gwendid…..

Mae rhagor o luniau o siopau Aberystwyth gan Keith Morris yma – mae cyfanswm o 365 llun ar hyn o bryd.

Lluniau: hawlfraint Keith Morris 2012