Dwy bennod o The Dragon Has Two Tongues, gyda Gwyn Alf Williams

Yn ystod y moment hon, gyfeillion, efallai bod y hanesydd radical Gwyn Alf Williams yn gallu cynnig rhywbeth o werth i ni – os nad cysur, yn sicr bach o ddoethineb.

Mae defnyddiwr YouTube o’r enw International School History newydd lanlwytho ddwy bennod o The Dragon Has Two Tongues mewn ansawdd weddol dda.

the-dragon-has-two-tongues-gwyn-alf-williams

Mae pobl wedi rhannu darnau o’r rhaglenni o’r blaen ond y tro yma mae’r ansawdd sain yn cyfleu’r dadleuon yn well, dehongliadau o’r Cymry sydd yn hollol wahanol rhwng Gwyn Alf a’r boi arall.

Darlledwyd y gyfres yn wreiddiol ar Channel 4 yn 1985 pan oedd cymunedau Cymru yn dioddef polisïau llywodraeth Margaret Thatcher yn sgil methiant yr ymgyrch i sefydlu senedd i Gymru yn 1979.

Bu farw Gwyn Alf yn 1995. Doedd i ddim o gwmpas i ymateb i’r oes datganoli ers 1997, na thrychineb 2016. Ond dyw hynny ddim yn ein hatal ni rhag dychmygu beth fyddai fe wedi dweud.

Y Dydd Olaf (1976) gan Owain Owain – ar gael i’w lawrlwytho am ddim

owain-owain-y-dydd-olaf

Dyma i chi’r nofel ffuglen wyddonol Y Dydd Olaf gan Owain Owain, ar gael i’w lawrlwytho – am ddim:

(Diweddariad 5 Awst 2016: diolch i Stanno am greu’r ePub.)

Cyhoeddwyd y nofel yn wreiddiol ym mis Rhagfyr 1976 gan gwmni Christopher Davies, Abertawe gyda rhagair gan Pennar Davies.

Yn ôl Miriam Elin Jones ar flog Gwyddonias sydd yn ystyried y nofel fel rhif 1 ar ei siart nofelau ffuglen wyddonol Cymraeg:

Dyma nofel wreiddiol yn y Gymraeg, a nofel fydd yn eich syfrdanu. Gwelwn ddarnau o stori Marc ar ffurf pytiau o lythyron a dyddiaduron, wedi eu hachub o archif ddirgel. Yn nyfodol tywyll Marc, treulia diwrnodau olaf y mileniwm mewn Cartref Machlud yn cael ei gyflyru gan ryw ‘Nhw’ dirgel, gan edrych yn ôl ar ei fywyd cyn ffarwelio am y tro olaf…

Mae’n stori am gariad ac am frad ac am berygl peiriannau a’r bywyd modern. Gwelwn ddylanwad Brave New World a 1984 (wedi eu cyfieithu i ‘Bywyd-Newydd-Braf’ a ‘Mil-Naw-Wyth-Pedwar’) yn eglur iawn, wrth iddynt gael eu trafod fel testunau gwaharddedig. Ar adegau, mae ei harddull pytiog, sy’n neidio mewn amser yn gwneud hi’n anodd dilyn y stori, (Serch hynny, mae’n haws o lawer i’w darllen nag Un Nos Ola Leuad…) fodd bynnag, rhowch ail gyfle i’r nofel hon, clasur Cymraeg, heb os.

Ers 1976 mae’r stori wedi bod yn ysbrydoliaeth i’r albwm cysyniadol o’r un enw gan Gwenno.

Ond hyd yn hyn mae hi wedi bod yn anodd iawn cael gafael ar gopi o’r llyfr hwn (fel y mae Elidir o Fideo Wyth yn dweud yn ei adolygiad). Dyna’r sefyllfa bresennol o ran sut gymaint o weithiau creadigol eraill yn Gymraeg, yn anffodus.

Dw i’n siŵr y bydd ffyrdd eraill o ddarllen y nofel nes ymlaen, i’r rhai sydd am gael fformatiau eraill (ac o bosib, ieithoedd eraill?).

Ceir ragor o wybodaeth am awdur y nofel – llenor, gwyddonydd, darlithydd, ymgyrchydd, dylunydd logo Tafod y Ddraig, tad, taid, a mwy – ar dudalen Owain Owain ar Wicipedia.

Diolch o galon i Robin Owain a’i deulu am rannu gwaith mor arloesol gan nofelydd mor flaengar ac i’r Llyfgell Genedlaethol am ei sganio.

Mae newid yn anodd. Cwestiynu 38 Degrees, Avaaz a Change.org

rali-miliwn-glenn-page

Yn ôl gwefan 38 Degrees, “There’s never been a greater need for people power” ac i’r rhai sy’n cytuno mae hi’n bryd cynnal sgwrs yng Nghymru am y dulliau gorau o ymgyrchu dros gymunedau, heddwch, cyfiawnder, tegwch, hawliau dynol a chynaliadwyedd yn ein hoes ni.

Anelaf y blogiad hwn at unrhyw un sy’n cytuno gyda’r egwyddorion hyn. Mae rhai o fy mhwyntiau a chwestiynau yn seiliedig ar sgwrs ddifyr y ces i gydag ymgyrchydd profiadol yn ddiweddar.

Yn ystod y misoedd diwethaf dw i wedi gweld dolenni i ddeisebau am faterion Cymreig, a materion rhyngwladol eraill o bwys, ar sawl gwefan wahanol o Avaaz i Change.org i SumOfUs i 38Degrees, i enwi dim ond pedwar o’r rhai mwyaf amlwg.

Nid oes prinder o ddulliau o geisio dylanwadu ar wleidyddion, aelodau cynulliad, cynghorwyr a phobl eraill sy’n wneud penderfyniadau pwysig. Plafformau ymgyrchu yw un gategori weddol newydd; mae pob un o’r pedwar enghraifft uchod yn llai na 10 mlwydd oed.

O ystyried hynny mae hi wastad yn fy synnu pa mor gyflym mae fy ffrindiau yn fodlon creu deiseb ar fater sy’n bwysig iddyn nhw ac fel canlyniad, yn rhoi eu ffydd mewn darparwyr rhyw wasanaeth; pobl cwbl estron.

Mae cwestiwn o ran pa mor ddiogel yw ein data fel llofnodwyr deisebau ar-lein fel hyn. Os ydych chi wedi llofnodi deiseb mae eich manylion personol chi yn nwylo perchnogion y platfform, gan gynnwys eich enw, cyfeiriad e-bost, sylwadau a daliadau gwleidyddol. Os ydych chi wedi llofnodi sawl deiseb maen nhw wedi creu darlun eithaf manwl o’ch daliadau. Mae’n ddigon posib bod staff y gwefannau wedi copio’ch data sawl gwaith i ddyfeisiau gwahanol erbyn hyn.

Dydy preifatrwydd ddim o reidrwydd yn golygu cyfrinachedd. Elfen bwysig o breifatrwydd yw’r rhyddid i ddewis a chadw rheolaeth dros bethau sy’n digwydd i’ch enw a data personol. Yn y cyd-destun ymgyrchu dros achos mae cyfranogwyr yn dewis mathau gwahanol o gyhoeddusrwydd wrth gwrs, er mwyn rhannu eu daliadau gydag eraill er budd yr ymgyrch. Mae hi’n hanfodol bod y dewis yn hollol bersonol, sydd ddim o reidrwydd yn wir am y platfformau yma.

Mae hi’n amhosib dyfalu union gynlluniau’r platfformau yma ar gyfer yr hir dymor. Dylen ni ofyn mwy o gwestiynau ynglŷn â’r platfform dan ystyriaeth cyn dechrau deiseb arall. Yn ogystal â’i fodolaeth ei hun beth yw dibenion y blatfform dan sylw?

Mae’r platfformau ymgyrchu yn ymddwyn fel unrhyw ddarparwr ar y we, megis Google neu Facebook, sy’n casglu llwythi o ddata ar bobl a’u diddordebau. Mae llofnodi unrhyw ‘BuzzFeed ymgyrchu’ fel hyn yn debyg i weithredoedd fel ‘hoffi’ ar Facebook, ffyrdd o rannu data ar eich diddordebau.

Mae gwerth ariannol sylweddol mewn daliadau gwleidyddol canoedd ar filoedd o bobl. Beth sy’n rhwystro gwefan rhag rhannu eich data gyda grwpiau a sefydliadau eraill? Neu awdurdodau?

O ran mudiad traddodiadol mae pwrpas ac atebolrwydd yn fwy tebygol o fod yn glir. Byddai mudiad o’r fath yn casglu data, ar y cyfan, er mwyn canolbwyntio ar ei achosion – y rheswm mae pobl yn ymwneud ag ymgyrchu yn y lle cyntaf.

Yn ôl fy ffrind, yr ymgyrchydd di-enw, mae cynrychiolwyr 38 Degrees yn dweud yn aml eu bod nhw’n siarad ar ran ‘aelodau’ sef y rhai sydd wedi llofnodi pethau ar eu gwefan. Mae achosion o gynrychiolwyr 38 Degrees yn siarad â gweinidogion llywodraeth fel gwestai ar bwyllgorau dethol yn San Steffan.

Gallai hyn achosi problemau i unrhyw fudiad traddodiadol sydd eisiau lle yn yr un cyfarfod neu drafodaeth synhwyrol gyda’r un gweinidog. Dw i’n sôn am y mudiadau traddodiadol sy’n cynnwys y gîcs profiadol sydd wedi gwneud y gwaith cartref pwysig o ddarllen am eu pynciau a datblygu polisi, y rhai sydd wedi ymateb i ymgynghoriadau di-ri, y rhai sydd wedi gwneud ceisiadau rhyddid gwybodaeth – dros flynyddoedd o ymgyrchu.

Mae eithriadau fel y mudiad GetUp! yn Awstralia sy’n seiliedig ar blatfform ymgyrchu ond sydd wedi penodi arbenigwyr i ganolbwyntio ar bolisi. Ond yn ôl fy nealltwriaeth o’r rhan fwyaf o blatfformau dan sylw yma, does dim arbenigwyr polisi mewnol ac mae’r ddealltwriaeth yn eu swyddfeydd am achosion yn gymharol wan. Er enghraifft mae 38 Degrees wedi prynu cyngor allanol o bryd i’w gilydd ond mae rhai wedi cwestiynu pa mor astud mae’r grŵp yn gwrando.

“Mewn ychydig funudau rwyt ti’n gallu dechrau ymgyrch”, yn ôl 38Degrees. “Dechrau ddeiseb yn nawr”, yn ôl Avaaz.

“Newida unrhyw beth, unrhyw le, mawr neu fach”, yn ôl Change.org.

Dyna elfen arall sy’n nodweddiadol o’r platfformau yma. Maen nhw’n casglu cannoedd o syniadau – unrhyw beth, unrhyw le – ond o ran y syniadau sy’n codi i’r brig faint sydd wir yn herio’r diddordebau sylfaenol sy’n achosi anhegwch yn ein cymdeithas?

Dwy enghraifft o lwyddiannau mawr enwog ar 38Degrees oedd yr ymgyrch achub coedwigoedd yn Lloegr a’r ymgyrch i wahardd defnydd o blaladdwyr ar wenyn. Dw i ddim yn cwestiynu pwysigrwydd yr achosion; mae gwarchod natur, heb os, yn bwysig.

Beth sy’n ddiddorol i mi ydy’r ffaith bod y ddwy ymgyrch yna yn apelio at lwythi o bobl gwahanol o’r sbectrwm wleidyddol, a phobl heb unrhyw farnau gwleidyddol cryf o gwbl. Does dim byd arbennig o ddadleuol na chwyldroadol am geisio gwarchod coedwigoedd a gwenyn. Dim ond ychydig o ymgyrchoedd sy’n ffitio’r categori yna, mae hi’n bell iawn o fod yn fformiwla sy’n sicrhau newidiadau positif i bawb.

Gyda llaw er bod 38 Degrees yn hapus i dderbyn clod roedd sawl cyfranogwr arall yn yr ymgyrchoedd. Mae hi’n anodd dweud beth oedd yr union sbardun i newid polisi llywodraethol. Pa mor ddylanwadol oedd e-byst torfol 38 Degrees o’i gymharu gyda gweithredoedd eraill gan fudiadau?

Cymerwch ein bod ni’n awgrymu syniad am ymgyrch heddiw, chi a fi…

Mae’n anhebyg y bydd ein syniad yn cyrraedd y brig ar unrhyw blatfform ymgyrchu mor gyffredinol ei ffocws. Ond dwedwch ein bod ni’n llwyddo i ennill rhyw fath o statws i’n syniad, creu deiseb ac wedyn cael anfon llwythi o gopïau o’r un neges at wleidydd(ion) drwy’r blatfform. Wel, beth sy’n bosib wedyn? Unwaith mae’r e-byst wedi mynd i ffolder sbam yn Whitehall, San Steffan, Parc Cathays ayyb sut ydyn ni’n darbwyllo ein llofnodwyr i gymryd rhan yn y gweithredoedd eraill sydd eu angen, megis llythyru, cyfarfodydd, trafodaethau, raliau, gorymdeithio, gigs, a dulliau di-drais eraill sy’n tynnu sylw at ddifrifoldeb ein hachos?

Yn anffodus, y wefan yw’r cyfrwng ar y rhan fwyaf o blatfformau ymgyrchu; nid oes mynediad uniongyrchol i fanylion cyswllt ein cefnogwyr. Byddai deiseb ffurflen annibynnol ar Google Forms yn fwy effeithiol yn hynny o beth neu, well byth, meddalwedd rydd ar weinydd sydd o dan reolaeth ein mudiad yn unig. Nid cynnig peidio defnyddio cyfryngau digidol yw fy nadl ond dewis trefn dechnolegol sy’n sicrhau rhyddid, rheolaeth ac i wasanaethu’n hachos yn effeithiol.

Mae hi’n edrych fel ein bod ni wedi is-gontractio rhai o’r pethau mwyaf pwysig am dyfu mudiad heb sôn am y rhyddid i ddatblygu perthnasau gwerthfawr gyda mudiadau eraill.

Mae sgwrs ehangach am wendidau clicktivism a slacktivism yn gyffredinol; byddai rhain yn destun trafod rhywbryd arall.

Am y tro rydyn ni’n gallu bod yn weddol sicr o un peth. Mae achosi newid yn anodd. Dyna pam mae cwmnïau mawrion yn fodlon gwario miloedd o bunnoedd bob mis ar gwmnïau lobio ac ymgynghorwyr materion cyhoeddus ym Mae Caerdydd a San Steffan.

Ac mae achosi newid ar lai o gyllideb yn anoddach fyth fel y gall pobl sydd wedi gwneud y gwaith caled o dyfu mudiadau gwirfoddol go iawn dystio.

Ydy llofnodi deiseb 38 Degrees neu bethau tebyg yn achosi unrhyw niwed, fel y cyfryw? Yn sicr mae sawl ffordd o wastraffu amser gwerthfawr ar blatfformau ymgyrchu fel hyn, ac o godi disgwyliadau annheg a gobeithion di-sail ymhlith yr holl bobl sy’n pryderu am achos teilwng.

Fyddwn i ddim yn mynd mor bell â ddweud nad oes lle o gwbl i’r math yma o wefan. Ond cyn dechrau deiseb mae eisiau i unrhyw arweinydd ymgyrch arfaethedig ystyried y cyfrifoldebau, a’r defnydd mwyaf effeithiol o’r holl amser, gobaith, egni a photensial sydd gan bobl.

Llun o Kizzy Crawford a Rali Miliwn 2016 gan Glenn Page (gyda chaniatâd)

Byd rhyfeddol Alun Gaffey (a’i gig, gydag Ani Glass, Redacta)

Uchafbwynt gyrfa gerddorol Mr Alun Gaffey yw ei albwm newydd, i’r rhai sy’n caru alawon pop, ffync, gwrth-ffasgiaeth, seiniau cosmig, peiriannau drymio, enaid, a samplau non sequitur o leisiau pobl wrth iddynt gael profiadau anhygoel.

Byddwch chi wrth eich bodd gyda’r albwm os ydych chi’n ffafrio disgo electronig (megis Wally Badarou a Kerrier District?).

“Wedi bod yn chwilio am baradwys, ond nid yn y llefydd iawn…”

gif-gaff

Mae Alun yn perfformio’n fyw gyda’i fand newydd Ultra-Dope am y tro cyntaf erioed er mwyn lansio’r albwm yn y Lyndon, Grangetown, Cymru, Ewrop, Y Byd, Y Bydysawd nos Sadwrn 30 Ebrill 2016 o 7 o’r gloch ymlaen (amser lleol). Bydd croeso cynnes i bawb.

Bydd Ani Glass, RedactA a throellwyr tiwns Nyth yn chwarae hefyd (datgeliad: fi yw un o’r DJs).

alun-gaffey-poshter-1000

Dyma Alun Gaffey ar Soundcloud. Dyma’r gig fel digwyddiad ar Facebook.

Diwedd Recordiau Peski: dyddiau olaf, dyddiau cynnar

Roedd allbwn Recordiau Peski wedi tawelu ers sbel ac yn awr maen nhw wedi cadarnhau eu bod nhw wedi dod i ben fel label yn swyddogol.

O’n i’n caru Peski ond dw i ddim yn teimlo yn hynod negyddol heno. Hynny yw, daeth y cadarnhad ar raglen radio C2 ar yr union funud yr oedd Gwenno yn gigio yn NANTES

… heb sôn am ei pherfformiadau diweddar yn AUSTIN, TEXAS.

Hefyd mae bron pob artist sydd erioed wedi bod ar y label yn dal i wneud pethau diddorol dros ben – yn ogystal â thiwns mae rhai ohonyn nhw yn frysur wrth gynhyrchu a rhyddhau Cymry newydd.

Dyma ddathliad bach o fywyd a dylanwad y label er mwyn gwneud yr achos dros Peski fel un o’r Labeli Mwyaf Cŵl Erioed.

Cyd-sylfaenydd a chyd-reolwr y label Rhys Peski oedd yn cynhyrchu a chanu caneuon Jakokoyak.

Cafodd e dipyn o sylw yn Japan. Ar un adeg roedd pobl yng Nghymru yn meddwl ei fod e’n hanner Japaneiaidd oherwydd rhyw si mewn erthygl yn nudalennau cylchgrawn Tacsi.

Dw i’n cysylltu’r cyfnod cynnar yma gyda darganfyddiad o artistiaid chwaraeus ac arbrofol fel David Mysterious ac Evils.

Dyma i chi ddau artist Peski – fersiwn Plyci o’r gân Birds in Berlin gan y grŵp VVolves ydy hon.

Mae Twinfield, gynt o’r band, yn un i’w ddilyn yn sicr.

Daeth EP Cate le Bon Edrych Yn Llygaid Ceffyl Benthyg mas ar Peski fel CD a record finyl 10″ wyn, y casgliad cyntaf go iawn o diwns gan Cate le Bon i gael ei ryddhau dw i’n credu – heblaw am un sengl.

Fe arosodd y recordiadau ar yr EP am dipyn cyn iddyn nhw weld golau dydd (os dw i’n cofio’n iawn?). I Lust U gan Neon Neon oedd yn yr un flwyddyn, 2008.

Mini sydd yn canu tu ôl i Cate le Bon yn y fideo ddiwethaf. Dyma fideo ei gân solo Braf Dy Fywyd a gynhyrchwyd gan Siôn Mali yn 2015.

Dw i’n hoff iawn o gyfuniad Mini o guriadau ac alawon pop ar ei EP Câr Dy Henaint gyda geiriau yn Gymraeg – a’r Fasgeg.

Mini oedd prif ganwr Texas Radio Band wrth gwrs. O’n i’n falch bod Peski wedi achub eu hail albwm Gavin yn 2008 ar ôl dros flwyddyn o ansicrwydd a dyluniadau drafft arfaethedig gwahanol. Stori arall ydy hyn i gyd. Mae’r fideo hon gan Roughcollie i’r gân Swynol.

Gallen nhw wedi bod yn fwy ond ‘dŷn ni ddim yn disgwyl rhagor o waith wrth TRB fel grŵp. Tanio mosh-pit gigs ei dad y mae drymiwr Gruff Ifan. Mae Alex Dingley a Squids yn dal i wneud cerddoriaeth o Gymru fel artistiaid solo. Ond mae Mini wedi symud i fyw yng Ngwlad y Basg. Rhodri Tony, sydd wedi ei adleoli i Sydney, Awstralia, wedi dechrau band o’r enw Juju Wings, wedi gwynnu ei wallt ac ar fin newid ei enw i SHANE am wn i.

Gwnaeth Peski ‘ddarganfod’ yr artist cerddorol amldalentog R. Seiliog hefyd. Mwy na chwaethus.

Mae indie-pop di-gywilydd Radio Luxembourg yn sefyll mas ar gatalog Peski, label a oedd yn adnabyddus am stwff electronig, pop arbrofol, ayyb, fel arfer.

(Wedi dweud hynny, gwnaethon nhw ryddhau stwff solo Rhydian Dafydd cyn iddo fe ddechrau The Joy Formidable gyda’i ffrindiau – ond dw i ddim wedi clywed y record yna.)

Ta waeth, EP wnaeth Radio Luxembourg i Peski – ac wedyn sengl tua’r un pryd a ymaelododd Gwion Llewelyn, bellach o grŵp Yr Ods.

Newidiodd yr enw i Race Horses wedyn wrth gwrs. Sôn ydw i rhag ofn bod plant yn darllen.

Daethon nhw i ben yn y flwyddyn arwyddocaol 2013. Mae cyn-aelodau Alun Gaffey a Meilyr Jones newydd ryddhau albymau solo gwych eleni wrth gwrs. Mae pawb yn gwybod hynny.

Mae gwefan Peski wedi marw ac mae’r catalog ar Discogs yn anghyflawn ar hyn o bryd ond allwn i ddim anghofio’r Pencadlys.

(Mae hi’n digon posib fy mod i wedi anghofio eraill ddo. Sori.)

Roedd Peski yn llawer mwy na label.

Bydd y casgliad CAM 1 wastad yn fy atgoffa o’r sioe radio hudolus Cam o’r Tywyllwch, yn ogystal â gweld Datblygu yn FYW, dawnsio i electro yn y Ganolfan a llawer mwy yn yr ŵyl hollol unigryw CAM y llynedd – ac hefyd y ffaith gwnes i fethu pob un digwyddiad arbennig o dan yr enw Peskinacht. Does neb yn berffaith.

Pwy sy’n cofio’r siop recordiau ar-lein Sebon a werthodd cerddoriaeth o Gymru o bob genre i gwsmeriaid ar draws y byd? Sadwrn oedd enw y siop wedyn, o dan reolaeth gwahanol. Roedd Peski yn gyfrifol am ddechrau’r fenter yna yn wreiddiol hefyd. Tipyn o gamp.

Dyma Gwenno i orffen yr hanes cryno – a dechrau hanes newydd.

Roedd 2002-2003 yn flynyddoedd heriol i ddechrau label annibynnol ar brinder o adnoddau. Ac roedd hi’n gwbl amlwg ar y pryd.

Ond fe wnaeth Rhys Peski a Garmon Peski ddechrau label ta waeth achos roedden nhw’n ysu i rannu pethau arbennig gyda ni.

Diolch o galon a phob bendith i Rhys Peski a Garmon Peski, siŵr o fod y ddau fentergarwr record neisaf yn y byd.

@peskirecords