Categori: Gwleidyddiaeth

Achos Carl Sargeant: Myfyrdodau am gyfrifoldeb

Yng nghanol y tristwch, y dicter a’r edifarhau, mae’n naturiol bod y trafod o amgylch hunanladdiad Carl Sargeant yn cael ei nodweddi gan y dyhead i ddeall beth ddigwyddodd a sicrhau ymateb sy’n gwneud cyfiawnder a’i fywyd – a bod rhyw ddaioni yn dilyn o’r trasiedi. Mae’n naturiol hefyd na fydd y sgyrsiau yma’n rhai hawdd, ac y bydd geiriau dig a safbwyntiau gwrthwynebus yn cael eu hamlygu.

Mewn amgylchiadau o’r fath mae’n bwysig, wrth gwrs, ceisio sicrhau nad yw’r dyheadau yma’n cael eu tanseilio gan natur y trafod, ac yn aml mae hyn yn haws i’r sawl nad sydd yn ei chanol hi. Nid syndod, efallai, mai Leanne Wood sydd wedi cynnig y sylwadau mwyaf adeiladol dros yr wythnos ddiwethaf, nid yn unig oherwydd bod ei chwmpawd moesol gyda’r un mwyaf cywir fel arfer, ond oherwydd ei bod hi’n edrych mewn o’r tu allan i raddau.

Erbyn hyn mae llawer o’r trafod – neu hapdamcaniaethu – yn ymwneud â dyfodol y Prif Weinidog Carwyn Jones. Eto mae hyn yn naturiol o dan yr amgylchiadau ac mae yna gwestiynau i’w hateb.

Un o’r elfennau mwy dyfaliadol sydd ymhlyg yn y trafod yw’r awgrym ei fod rhywsut yn gyfrifol am farwolaeth ei gyfaill; nid yw hyn wedi cael ei ddatgan fel y cyfryw ond mae rhywun yn synhwyro ei fod yn is-destun i’r ffaith ei fod dan y lach. Ac os nad dyna yw’r ensyniad, ‘does yna ddim rhyw lawer o ymdrech wedi bod i egluro hynny.

Gall trafodaeth o’r hyn rydym yn meddwl wrth ‘gyfrifoldeb’ fod o help yn y cyswllt yma. Gallwn nodi o leiaf bedwar math gwahanol o ‘gyfrifoldeb’ all fod yn berthnasol.

Y cyntaf yw cyfrifoldeb ‘canlyniad’. Mae rhywun yn gyfrifol yn yr ystyr hwn, pan fyddwn yn priodoli canlyniadau’r weithred i’r person hwnnw – mewn ffordd sy’n golygu y dylent ysgwyddo rhywfaint o’r baich o leiaf. Efallai y bydd gofyn iddynt wneud yn iawn am y niwed mewn rhyw ffordd, er enghraifft.

Oherwydd y goblygiadau posib o ran cost, rydym yn tueddu priodoli cyfrifoldeb o’r fath yng ngoleuni’r hyn y mae’n rhesymol i’w ddisgwyl gan bobl; felly pe bai angen gallu goruwchnaturiol i osgoi canlyniad o’r fath, nid ydym yn ystyried bod cyfrifoldeb ‘canlyniad’ yn berthnasol.

Fodd bynnag, nid yw cyfrifoldeb o’r fath yn lleihau neu ddiflannu oherwydd gallu cyfyngedig – dyweder bod rhywun yn anghymwys neu’n anghyson yn ei weithredoedd. Ni fyddai’r amgylchiadau yma’n osgoi cyfrifoldeb canlyniad (os ydych chi’n berson lletchwith sy’n tueddi at ddamweiniau, peidiwch â threulio eich diwrnodau mewn siopau tsiena).

Ac eto, yn y pen draw, nid yw cyfrifoldeb canlyniad yn ymwneud ag adnabod bai; yn hytrach mae’n ymwneud â chydnabod pan mae gweithredoedd rhywun wedi dod â chostau uniongyrchol, neu yn anfwriadol, mewn modd y gellid ei resymol rhagweld.

Mae cyfrifoldeb moesol yn fwy llym, gan gynnwys barn foesol ar y person dan sylw -gan osod bai arnynt – ac yn yr ystyr negyddol hwn yn awgrymu bod yna wendid neu ffaeleddau moesol pendant yn perthyn i’r person hwnnw yng nghyswllt ei weithredoedd.

Byddwn hefyd yn siarad weithiau yn nhermau’r hyn a elwir yn gyfrifoldeb ‘adfer’, lle yr ydym am adnabod pwy all fod mewn sefyllfa i unioni neu adfer cam. Weithiau mae modd adnabod y sawl sy’n foesol gyfrifol, neu sydd â chyfrifoldeb canlyniad, ond weithiau bydd y bobl hynny yn analluog i fynd i’r afael â’r mater. Mewn achos o’r fath byddwn yn ceisio adnabod y sawl sydd yn y sefyllfa gorau i weithredu – nhw fydd a chyfrifoldeb adfer.

O un persbectif, efallai y byddai rhai am awgrymu bod gennym enghraifft o gyfrifoldeb canlyniad neu gyfrifoldeb moesol yn yr achos trist yma: gweithredoedd neu gamgymeriadau y mae’n rhaid i’r Prif Weinidog ysgwyddo’r baich amdanynt. Fodd bynnag, wrth hawlio hynny byddai rhaid rhagdybio y gallai ragweld yn rhesymol ganlyniadau posibl ei weithredoedd.

Dyma le mae angen troi at y pedwerydd syniad o gyfrifoldeb sy’n berthnasol i’r amgylchiadau – sef cyfrifoldeb ‘achosol’. Mae cyfrifoldeb o’r math yma yn llawer ‘ehangach’ na chyfrifoldeb ‘canlyniad’ neu ‘foesol’ – oherwydd mae’n gyfrifoldeb sydd yn berthnasol i ganlyniadau sy’n codi mewn ffyrdd anarferol neu anrhagweladwy.

Os ydym yn taflu carreg fechan dros ochr clogwyn sy’n creu tirlithriad, efallai ein bod ni’n rhannol gyfrifol am y canlyniadau mewn ystyr achosol, ond nid ydym yn ‘ganlyniad’ neu’n ‘foesol’ gyfrifol. Nid yw’r canlyniad yn rhagweladwy neu’n awgrymu bai moesol ar ein rhan ni. Yma, efallai y byddwn yn honni bod gweithredoedd rhywun wedi achosi canlyniad penodol yn rhannol, ond ni allwn ddisgwyl iddynt ddwyn unrhyw gostau na chymryd y bai mewn ystyr moesol.

Yn anffodus, yr hyn y gallwn ei ddweud gyda sicrwydd yw bod cyfrifoldeb ‘adferol’ yn amherthnasol yn yr achos sydd ohoni. Ni allwn unioni neu adfer y sefyllfa. Ni ddaw Carl Sargeant yn ôl. Ni fydd dicter, pwyntio bys nac ymddiswyddiadau yn llwyddo yn yr ystyr yma.

Efallai mai’r gorau y gallwn ni ei wneud yw ymddwyn ac ymateb i hyn i gyd mewn ffordd sy’n parchu ei gof, ac yn ceisio sicrhau na fydd unrhyw drasiedïau pellach yn digwydd. Gall hyn cynnwys craffu ar y mesurau presennol sydd gan y Cynulliad a’r pleidiau er mwyn delio gydag achwynion.

Llun adeilad y Senedd gan Rtadams (CC BY)

Myfyrdodau eisteddfodol: yr Ymneilltuaeth newydd a neo-belagiaeth

Ar ddydd Llun y Steddfod cyfrannais at sesiwn gyda Simon Brooks a Richard Glyn Roberts yn dwyn y teitl ‘a ydi Cymru’n llithro o’n gafael?’ Roedd yn thema amserol am fwy nac un rheswm, ac wrth edrych yn ôl, roedd amgylchiadau’r bore hwnnw’n rhyw fath o ddameg o’r sefyllfa ehangach dan sylw.

Roeddwn yn hwyr yn cyrraedd oherwydd y trefniadau cludo. Gyda’r drefn osodedig yn anaddas oherwydd glaw trwm a pheryglon parcio, maes Mona oedd y man ymgynnull ar gyfer bysus. O ganlyniad i’r diffyg stiwardiaid, diffyg cerbydau a diffyg sustem draffig addas, roedd y daith yn un aflwyddiannus o safbwynt cyrraedd y maes mewn pryd.

Ac eto, o leiaf roedd yr Eisteddfod wedi adnabod y broblem, wedi cynllunio mewn modd amgen, a cheisio trefn arall. A dros y dyddiau a ddilynodd roedd y stiwardiaid a heddlu wedi cynyddu, felly hefyd nifer y bysus, a gydag addasiad i’r sustem draffig sicrhawyd llwyddiant yn y pendraw.

Y diffyg ewyllys a dyhead i geisio gwneud pethau’n wahanol oedd thema ganolog fy nghyfraniad (hwyr) i’r sesiwn dan sylw, a’r goblygiadau o ran sefyllfa Cymru a’n dyfodol.

Yr ewyllys i barhau?

Tri digwyddiad diweddar sydd yn amlwg cynnig eu hunain wrth adlewyrchu ar ffawd Cymru: Brexit, yr Etholiad Cyffredinol, a Chynllun Datblygu Lleol (CDP) Gwynedd a Môn.

Mae’r amddiffyniadau o’r CDP gan ei gefnogwyr yn adlewyrchu naill ai tuedd i wadu cyfrifoldeb neu duedd i blygu i’r drefn: clywid rhai yn dadlau eu bod yn analluog i wrthwynebu gan feio’r Llywodraeth, ac eraill yn dadlau rhaid wrth godi tai niferus, er mwyn i’r farchnad gweithredu er lles pobl leol sydd am bris teg – a thrwy hynny cofleidio’r drefn gyfalafol, neo-ryddfrydol, a rheolau’r farchnad rydd, sydd fel petai’n drech nag unrhyw ystyriaethau eraill.

Mae modd dehongli sefyllfa’r CDP o safbwynt un o destunau gwleidyddol olaf yr athronydd JR Jones (a ysbrydolodd y mudiad cenedlaethol a Chymdeithas yr Iaith yn 60au ac sydd yn destun llyfr a lansiwyd yn yr Eisteddfod). Yr Ewyllys i Barhau yw’r testun hwnnw, sy’n awgrymu mai’r frwydr dros yr iaith yw’r unig frwydr all fod yn ddigon radical ac ingol i gynnal cenedlaetholdeb Cymreig – oblegid dyma’r ewyllys i barhau yn wyneb difancoll.

Yn ôl JR, nid yw’r ewyllys i ymwahanu er mwyn gwella cyflwr bywyd (dadleuon Plaid i’r Cymry Seisnigedig, neu Wales) yn ddigonol. Mi fydd y sawl a dargedir gan y ddadl honno byth mewn peryg o wynebu ei thranc yn yr un ffordd, oherwydd fe fydd wastad lle iddynt o fewn y gyfundrefn Brydeinig.

I JR, felly, mi fyddai’r dadleuon gan Blaid Cymru yn achos y Cynllun Datblygu yn gymesur a gomedd yr ewyllys i barhau, ac yn ergyd drom, os nad marwol, i genedlaetholdeb Cymreig yn ogystal. Dyma ildio troedle olaf y Gymraeg fel iaith gymunedol, a chyda hynny gwahodd tranc y Gymraeg fel priod iaith Cymru. Heb yr ewyllys i amddiffyn yr iaith, ni fydd ewyllys i’r genedl barhau.

Mae yna resymau dros ystyried y ddadl fel un perswadiol. Os nag yw Plaid Cymru yn gallu catrodi eu grymoedd i herio’r drefn gynllunio’n daer, mae’n deg awgrymu bod pethau’n edrych yn ddu iawn ar yr achos cenedlaethol.

Yn wir, mae’n ddigon posib dychmygu estroniaid yn dweud rhywbeth fel hyn: “You Welsh are a strange breed, for you will happily administer a Welsh rule for a week of the year when you park an array of tents in a field to celebrate your language, history and culture, but in real, everyday life, you seem stubbornly resistant to the idea of creating meaningful rules that might sustain them successfully for the rest of the year.”

Parhad ‘Wales‘?

Ond gadewch imi gynnig beirniadaeth, neu o leiaf safbwynt arall ar ddehongliad JR. Un ffactor mae’n bosib na fyddai’r proffwyd mawr wedi rhagweld oedd lladdfa Thatcher, ac ing a cholled y Wales ôl-diwydiannol – a hyrddiodd datganoli ymlaen. Afraid dweud na fyddai chwaith wedi rhagweld methiant Llafur i wyrdroi’r sgil effeithiau, na chwaith dyfnder a dycnwch y llymder diweddar.

Efallai bod Wales yn parhau, ond rhaid gofyn a yw’r parhad yna unrhyw rymusach ac iach – o ran cynnig ystyr a hunan-barch i’w bobl – na’r Gymru Gymraeg sydd bellach ar daen, hyd a lled y Fro Gymraeg?

Na, mentraf.

Ac mae dehongli Brexit a chanlyniadau’r etholiad o safbwynt y thesis hwn – sef bod Wales yn wynebu’r un posibiliad o dranc a’r Gymru Gymraeg – yn gofyn sylwadau pellach.

Brexit a’r etholiad cyffredinol

Ar yr un llaw, gellid ystyried y bleidlais Brexit yn ymwadiad o’n hysbryd a diwylliant – mynegiant o’r gwrthchwyldro ffasgaidd a Phrydeindod little-England yn boddi’r ymwybod Cymreig. Mae’r tuedd yma’n sicr o fod wedi nodweddi’r bleidlais UKIP a aeth i’r Toriaid yn yr etholiad cyffredinol.

Ond dehongliad o’r bleidlais ar ran rhai byddai awgrymu mai “Gwaedd yn Wales” oedd y weithred o bleidleisio dros Brexit i nifer yn y cymunedau yma – ymgais i atgoffa’r drefn eu bod yma ac yn fodlon gwneud unrhyw beth i fynegi’r ewyllys i barhau – hyd yn oed gweithred hunanddinistriol.

Mae modd dehongli’r etholiad o’r un safbwynt yn ogystal – sef gwrthsefyll yr ymdeimlad diymadferth, ac osgoi bygythiad einioes i Wales. Hynny yw, os ystyrir yr ymgyrch gan Lafur Cymru yr hyn a nodweddwyd ganddo, i raddau helaeth, oedd yr ‘ewyllys i barhau’ yn wyneb bygythiad difäol y Torïaid. Yn achos apêl Jeremy Corbyn, a ychwanegodd yn sylweddol at lwyddiant Llafur yng Nghymru, y dyhead i wrthwynebu’r drefn oedd wrth wraidd ei boblogrwydd.

Wrth ddarllen holl bamffledi Llafur Cymru ac wrth wrando ar Carwyn Jones, y bygythiad einioes, y syniad y byddai’r Torïaid yn gorffen gwaith Thatcher, oedd yn adleisio yn ei ble i’r etholaeth. Roedd addewid Corbyn ‘o blaid y nifer yn erbyn yr ychydig’ yn apêl o boblyddiaeth bur i’r sawl oedd wedi’i amddifadu gan y sustem neo-ryddfrydol

Llygedyn o obaith?

Beth yw goblygiadau’r dehongliad yma bod ‘Wales‘ JR bellach yn wynebu tranc yn yr un modd a ‘Chymru’? O dderbyn y dehongliad gallwn ddweud y bydd dinistr economaidd a mewnlifiad pobl i’r Gymru Gymraeg yn cael ei efelychu gan ddinistr economaidd a mewnlifiad diwylliannol yn Wales – na fydd o reidrwydd yn disodli’r boblogaeth ond yn hytrach yn lladd yr hynny o ysbryd sydd ar ôl.

Er bod hyn yn sefyllfa o wendid ar un olwg, ar olwg arall mae’r argyfwng yma yn ei gwahanol ffurfiau yn rheswm dros obaith, cyhyd y bod pobl o wahanol gymunedau Cymreig yn fodlon cydnabod brwydrau ei gilydd, a derbyn bod y drefn neoryddfrydol yn gofyn tranc pob un ohonynt, ac eithrio’r elit.

Mae hynny’n gofyn dealltwriaeth gan Wales o wendid a natur arbennig iaith a diwylliant Cymru ar y naill law, ac ar y llaw arall mae’n gofyn cydnabyddiaeth gan Gymru fod gan gymunedau Wales rhywbeth neilltuol sydd yn wahanol i Brydeindod sydd werth parhau – hyd yn oed os nad yw’n adlewyrchu eu delfryd nhw o Gymru.

Rhaid derbyn, er enghraifft, bod cydymdreiddio hanesyddol y Saesneg gyda thalpau daearyddol megis Blaenau Gwent yn rhan o hunaniaeth y genedl ddichonadwy o Gymru/Wales – gan gofio hefyd bod yna ewyllys ym mhob un o’r talpiau yma i weld Cymru’n sicrhau troedle o’r newydd trwy addysg ddwyieithog.

Yn fwy na dim, mae’n gofyn bod y sawl sydd a’r ewyllys i barhau yn adnabod eu ffrindiau a’r sawl sydd yn mynd i frwydro gyda nhw i drawsnewid y genedl. Mewn amrant o argyfwng, roedd Carwyn Jones yn angerddol ei gri bod angen sefyll yn gadarn a gwthio yn ôl, ond digon buan y bydd yr ysbryd yma’n diflannu dan law farwaidd gwleidyddiaeth ein hoes: ‘celfyddyd y posibl’ yn unig.

Neo-belagiaeth

O safbwynt hanesyddol a diwylliannol, gellid mynegi’r frwydr rhwng y sawl sydd a’r ewyllys i barhau, ar sawl sydd yn plygu i’r drefn neu wadu cyfrifoldeb, trwy amlygu dau feddylfryd hanesyddol o bwys.

Yn y llyfr Credoau’r Cymry, rwyf yn trafod yr hyn y gellid disgrifio fel ‘neo-belagiaeth’, sef natur syniadaeth nifer o’n ffigyrau mawr: JR Jones, Raymond Williams, Aneurin Bevan, Michael D Jones, yr heddychwyr Henry Richard a David Davies, Robert Owen, yr athronydd Richard Price, Glyndwr a Hywel Dda.

Awgrymaf yn y casgliad eu bod oll yn mynegi elfen ar feddylfryd y Cymro cyntaf rwy’n trafod (Brython, a bod yn fanwl gywir), sef Pelagius. Dyma un sy’n enwog yn hanes Cristnogaeth am herio Awstin Sant, ac yn arbennig y syniad o’r pechod gwreiddiol a natur ddiymadferth y bersonoliaeth ddynol. Yn hytrach, dywed Pelagius bod gennym yr ewyllys rydd, a’r gallu fel bodau dynol, i sicrhau ein hiachawdwriaeth trwy law ein hunan.

Mae’r tueddiad yma i weld ein ffawd yn ein dwylo, gan arddel iwtopiaeth a gweledigaethau mawrion yn un sydd wedi parhau tan yn ddiweddar, ond mae neo-belagiaeth fel petai ar drai, yn yr union foment hanesyddol pan mae gennym y sefyllfa wleidyddol i wireddu ein hunain.

Yr Ymneilltuaeth newydd

Ers ysgrifennu’r gyfrol, fodd bynnag, yn gynyddol fe’m orfodwyd innau i gydnabod meddylfryd sydd yr un mor Gymreig, ond sydd wedi ymledu llawer pellach. Yn nhermau Marx, estronyddu byddai hynny. Yn nhermau Dan Evans dyma natur wan ac ol-drefedigaethol y Cymry.

Ond mae modd hefyd ei ddisgrifio yn nhermau’r Ymneilltuaeth newydd. Beth yw ystyr hynny? Ceir dadansoddiad a beirniadaeth lem gan Iorwerth Peate yn yr Efrydiau Athronyddol o’r modd y roedd Methodistiaeth wedi meiddiannu hen Ymneilltuaeth y Bedyddwyr ac Annibynnwyr.

Iddo ef, llygredigaeth o draddodiad oedd hwn; y dyhead Methodistaidd i ymwneud a’r byd, ei ddiwygio a’i wyrdroi. Gwir ysbryd Ymneilltuaeth Gymreig oedd ymbellhau o’r byd, chwilio am iachawdwriaeth yn y bywyd nesaf, ac ysgwyddo baich bywyd gydag urddas ac amynedd.

Wrth wynebu’r argyfwng sydd ohoni awgrymaf fod modd cymeriadu ein hymateb cyfoes fel ffurf ar Ymneilltuaeth newydd: tueddiad i dderbyn y drefn, gweithio o fewn cyfyngiadau’r sustem, a gwneud yr hyn sydd angen er mwyn i’r unigolyn bodloni a’i fywyd. Gwelwn dim ond ambell i eithriad neo-belagiaeth, sef yr ewyllys i frwydro, i dderbyn cyfrifoldeb, a cheisio plygu’r byd i’r ewyllys honno.

Llwybrau amgen

Awgrymaf, felly, yn hytrach na gweld y sefyllfa gyfoes fel un sydd yn rhannu’r blaengar a’r ceidwadol, neu sydd yn rhannu ar hyd llinellau pleidiol, y dylem yn hytrach cynghreirio ar sail y sawl sydd yn fodlon ymgymryd â’r agwedd neo-belagaidd yn erbyn anobaith yr Ymneilltuaeth newydd.

Pwy yw’r bobl hynny sydd a’r ewyllys i barhau, pa grwpiau sydd hyd a lled Cymru nad sydd yn fodlon derbyn y drefn ac sydd am wrthsefyll er mwyn creu rhywbeth gwell, a phwy yw’r arweinwyr sydd yn fodlon derbyn cyfrifoldeb a chynnig gweledigaeth gadarn i’r dyfodol?

Mae’r glaw yn prysur fwrw, a’r pydew yn dyfnhau. Rydym mewn peryg o ffeindio ein hunain yn sownd yn y llaca. Rhaid wrth geisio llwybrau newydd, na fydd o reidrwydd yn llwyddiant yn y lle cyntaf, ond fydd o leiaf yn cynnig gobaith o ffordd ymlaen.

Ydy UKIP yn ffasgwyr?

Yn dilyn ei drafodaeth o wrthwynebiad Cymdeithas yr Iaith i UKIP yn y Senedd, dyma Huw Williams yn trafod y bygythiad mai’r blaid hon yn cynrychioli, a phaham mae’n gymwys eu gosod o fewn traddodiad eithafol yr asgell dde.

Mae rhai gwleidyddion yn barod i herio UKIP, ond mae angen i fwy gydnabod yr hyn maen nhw’n cynrychioli.

Y ffasgwyr newydd

Gwireddwyd yr hunllef, felly, ochr draw’r môr Iwerydd. Mae Donald Trump, a’i gyfaill Steve Bannon, wedi dangos mai cwbl ddilys oedd yr ofn a phryder amdanynt, wedi’r dyddiau gorffwyll cyntaf wrth y llyw yn yr Unol Daleithiau. I fod yn deg gyda’r Americanwyr, maen nhw wedi bod yn rhybuddio ei gilydd ers amser maith am yr eithafiaeth yn yr arfaeth. Cofiaf wylio gyda pharch a syndod ychydig fisoedd cyn yr etholiad wrth i Weriniaethwraig – ac un o gyn cynghorwyr George W Bush – wfftio Trump ar Newsnight gan ddatgan, er gwaethaf ei hymlyniad i’w phlaid, na fyddai byth am weld ei gwlad yn cwympo mewn i ddwylo ffasgydd.

A dyma ni, “ffasgiaeth”, y gair tyngedfennol – fan yna a hefyd yma yn Ewrop (os caf fod mor hy ag awgrymu ein bod ni’n parhau yn rhan o’r cyfandir hwnnw). Oblegid y mae’r gair yn un sydd yn atgoffa ni o’r math eithaf o wleidyddiaeth asgell dde, a welodd un o’r penodau mwyaf dinistriol yn hanes dynoliaeth. Ers sawl blwyddyn nawr mae yna drafodaeth wedi bod ymhlith y sawl sydd wedi ceisio gwrthwynebu UKIP ynghylch defnydd y gair. Ai priodol yw dwyn i gof Mussolini a Hitler? Onid camddefnydd o iaith yw hyn? Onid yw’n bychanu erchylltra eu gweithredoedd? Oni fydd UKIP yn dwyn grym o’i ddefnydd, trwy honni mai dyma’r sefydliad hysteraidd yn ceisio cadw’r bobl dan draed?

Fel un sydd yn addysgu athroniaeth a damcaniaeth wleidyddol rwyf wedi meddwl tipyn am y peth. Yr wythnos hon, fel mae’n digwydd, roeddwn yn trafod ‘ideolegau’ yn fy narlith ar fodiwl athroniaeth wleidyddol. Un o’r ffyrdd hawsaf o geisio cyfleu natur ideolegau mewn ffordd syml yw troi at lyfrau tesun (yn yr achos hwn Hoffman & Graham ) sydd yn trafod prif nodweddion y gwahanol setiau yma o gredoau. Wrth drin a thrafod ffasgiaeth yr oes a fu, daw’n gwbl amlwg bod yna ormod o debygrwydd yng ngweithredoedd ac agweddau Trump, Farage, a’u tebyg i wadu’r cysylltiad – ac er nad ydym wedi gweld ffasgiaeth fodern yn ei llawn dwf, camgymeriad mawr byddai caniatáu iddo gryfhau ymhellach.

Gwreiddiau a gweithredoedd ffasgaeth

Gwreiddiau’r ymchwydd diweddar yma o wleidyddiaeth eithafol yw’r amgylchiadau economaidd sydd wedi gweld mwy o anghyfartaledd mewn cymdeithas, mwy o deimlad felly o’r amddifadedd cymharol (relative deprivation) sydd mor ddinistriol i gymdeithas, a’r tlodi ac ofn sydd yn codi yn sgil y fath amgylchiadau. Nid oes modd cymharu’r tlodi, wrth gwrs, gyda’r hyn a welwyd yn Ewrop rhwng y rhyfeloedd, ond yr un yw’r ymdeimlad o ansicrwydd a chwerwder. Yn yr union fodd yr oedd Mussolini a Hitler wedi gallu bod yn fanteisgar trwy wleidyddiaeth boblyddol, rydym wedi gweld Farage a Trump yn dilyn yr un hen gân. Craidd poblyddiaeth yw’r honiad bod cymdeithas yn rhanedig: yr “elit llwgr” a’r “bobl bur”. Rhaid yn hynny o beth cydnabod mai symptom mwyaf eithafol y gymdeithas gyfalafol yw ffasgiaeth – penllanw’r anghyfiawnderau ac estronyddu sy’n eu nodweddi.

Yn naturiol, felly, yn cyd-fynd gyda’r feirniadaeth ddiflino o’r elit ymysg ffasgwyr, yw’r feirniadaeth o gyfalafiaeth, ac wrth gwrs gwelwn y fersiwn fodern o hynny yn yr achwynion aml ynghylch bancwyr Wall Street a Dinas Llundain. Wrth gwrs, mae’r hyn oedd yn wir am y Natsïaid, sef eu parodrwydd yn y pen draw i gydweithio gyda busnes, yn eironig digon yn fwy amlwg o boenus gyda ffigyrau fel Farage a Trump. Wedi’r cwbl, dyma ddynion sydd wedi gwneud eu ffortiwn ar sail y sustem gyfalafol, ac sydd yn ddigon hapus gyda’r syniad o ddefnyddio’r farchnad i reoli hyd yn oed ein sector cyhoeddus mwyaf cysegredig, sef maes iechyd.

Credoau a chasineb

Dyna amlygu felly’r elfennau cefndirol a gweithredol sydd yn cysylltu ffasgiaeth y gorffennol gyda’r ffenomenon cyfredol. Ond mae’r tebygrwydd yn ymestyn y tu hwnt, wrth gwrs, tuag at yr agweddau rheiny sydd yn achosi’r pryder mwyaf, sef rhai o’r daliadau gwleidyddol asgell dde eithafol. Roedd y credoau oedd yn gyrru ffasgiaeth Hitler a Mussolini yn aml-weddog ac mewn rhai ystyron yn unigryw i’w brand personol o wleidyddiaeth atgas, ond roedd yna gysondeb yng nghyswllt eu hagweddau arch-cenedlaetholgar, statws dyrchafedig y wladwriaeth fel conglfaen hunaniaeth a chymuned, eu safbwyntiau estrongasol (xenophobic) a hiliol, a’u syniadaeth wrth-ryddfrydol a gwrth-ymoleuad.

Nid oes angen dadansoddiad hir a thrwyadl i adnabod y nodau yma yn nhonau bygythiol a chras gwleidyddion ein hoes. ‘America First’, meddai Trump (yn adleisio ‘Germany First’ y Natsïaid) wrth fygwth codi wal ar ffin Mecsico, ac wrth gwrs raison d’etre UKIP oedd camu yn ôl o wleidyddiaeth gydweithredol, Ewropeaidd mewn i ryw neverneverland o ynysiad ysblennydd. Nid oes lle, yn ogystal, o fewn eu safbwyntiau ar gyfer hunaniaethau a chymunedau amrywiol a phobloedd gymysg yn byw tu hwnt i afael a normau gosodedig y wladwriaeth – amddiffyn y sefydliad hwnnw a ddaw cyn pob dim arall, a gwelir y bobl a’r wladwriaeth yn asio’n un ffurf hegemonaidd, sydd yn lladd ar ‘elynion y bobl’ sydd yn wahanol ac yn bygwth ei ‘phurdeb’.

Un o agweddau amlycaf ymgyrch Trump oedd y modd a ymosododd ar bobloedd o dras wahanol, a phenllanw hiliaeth UKIP wrth gwrs oedd y poster echrydus o ffoaduriaid o dan y teitl ‘breaking point’. Y rheswm a adawodd Alan Sked – sylfaenydd UKIP – y blaid oedd oherwydd bod gormod o hilgwn yn ymuno ac oherwydd y cysylltiadau gyda’r BNP. Ac wrth gwrs yn sail i’r agweddau hyn oll yw’r ymosodiad ar hawliau a rhyddfreiniau nifer yn y gymdeithas, a’r agweddau dirmygus o werthoedd yr ymoleuad megis cydraddoldeb, ac yn fwy sylfaenol na hynny: gwybodaeth, deallusrwydd a gwirionedd.

Trais

Yr un elfen a ddiffiniodd ffasgiaeth Hitler a Mussolini sy’n absennol – neu’n guddiedig – ac sy’n achosi’r anesmwythdod mwyaf ymhlith y sawl sydd am wadu’r ffasgiaeth gyfoes, yw’r defnydd a dathlu o drais milwrol. Roedd yr elfen filitaraidd yn hysbys o’r cychwyn cyntaf ac yn arf o safbwynt ennill grym a dylanwad i’r ffasgwyr gwreiddiol. Fodd bynnag, trwy berswâd, propaganda ac ymddangosiad o normalrwydd y mae’r ffasgwyr cyfoes wedi ennill eu plwyf. Fodd bynnag, nid yw’r bygythiad o drais ymhell o’r wyneb, fel y gwelir yn ieithwedd Trump, ac yn fwy amlwg ym mygythiad Farage, y byddai terfysg yn dilyn o benderfyniad yr Uchel Lys i orfodi penderfyniad Brexit trwy’r Tŷ’r Cyffredin.

Mae’n wir, fodd bynnag, nad yw’r elfen dreisgar yma yn agos at fod mor amlwg yng ngwleidyddiaeth UKIP cyn belled, yn yr ystyr nad oes yna luoedd yn martsio ar y strydoedd nac yn bygwth pobl yn y stryd. Ond y pwynt i’w gydnabod fan hyn yw na fyddai tactegau o’u math yn llwyddo oherwydd y byddai’r gymdeithas yn adnabod y tactegau ac yn lladd arnynt o’r cychwyn, fel sydd wedi digwydd gyda grwpiau megis y BNP. Y cwestiwn felly, yw a ydym ni am ganiatáu iddynt ddatblygu’n rym prif-ffrwd gyda’r potensial o gael eu dwylo ar liferi grym a’r lluoedd arfog? Does dim ond angen darllen arwyddion yr amserau o’r UDA ac ystyried gweledigaeth wallgof a dinistriol Bannon i wybod yr ateb.

Yn wir, mae’n ddiamheuol bod y grymoedd newydd yma’n gofyn cael eu hadnabod fel rhai ffasgaidd, a dylem fod yn ddidrugaredd wrth rybuddio eu cefnogwyr mai dyma’r hyn maent yn cefnogi, ac yn yr ystyr hynny eu bod yn bell tu hwnt i ffiniau derbyniol democrataidd ac yn fygythiad i’n gyfundrefn. Mae’n hen bryd i’r cyfryngau a grwpiau cymdeithas sifil i sefyll lan a gwneud yr hyn maen nhw fod, sef gwarchod ein democratiaeth trwy ledaenu’r negeseuon priodol. Os ydych chi’n cefnogi UKIP a Trump, neu yn eu trin nhw fel “unrhyw blaid arall”, rydych yn cefnogi casineb, chwalfa, a’r trais anochel fydd yn dilyn. Does dim ond angen edrych ar ymateb UKIP i benderfyniadau’r Uchel Lys, a gorchmynion gwallgof gweinyddiaeth Trump, i weld beth yw eu gwir safiad ar ein sefydliadau democrataidd. Digon bodlon maent i guddio tu ôl y cysyniad yma er mwyn dilysu eu bodolaeth (“mae pobl wedi ein hethol”) ond digon buan maent yn eu cwestiynu pan mae’r penderfyniadau yn mynd yn eu herbyn.

Rhaid inni beidio â chamarwain ein hunan ynghylch natur derfynol y llwybr yma rydym yn rhodio. Daeth Trump i rym gyda chefnogaeth wreiddiol o ddim ond canran o’i blaid- efallai llai na 15% o boblogaeth ei wlad; daeth Hitler i rym gyda 33% o gefnogaeth yr Almaenwyr; mae’n ddigon posib y daw UKIP yn rhan o lywodraeth clymblaid yn Senedd nesaf San Steffan, ac mewn amgylchiadau erchyll Cymru ôl-Brexit, lle nad ydym wedi gadael yn derfynol, pwy fyddai’n diystyru’r posibiliad o UKIP yn chwarae ar gasineb a rhwystredigaeth pawb i ddyblu ei bleidlais a ffurfio clymblaid gyda’r Torïaid – gan adael troseddwr, cefnogwr apartheid a dyn sy’n cynrychioli Prydeindod Seisnig ar ei fwyaf atgas yn Brif Weinidog ar Gymru.

Efallai y bydd yna wrthwynebiad yn parhau i ddefnydd y term, oherwydd yn arfaethedig neu’n guddiedig – yn hytrach na’n echblyg – y mae militariaeth y ffasgwyr modern. Os felly, a’n bod yn anghyfforddus yn galw Neil Hamilton yn ffasgydd, yna awgrymaf y term neoffasgydd fel un parod i’w defnyddio yn ei lle (meddyliwch am le sefydledig neoryddfrydiaeth yn ein terminoleg wleidyddol fel term ar gyfer y rhyddfrydiaeth asgell dde a ddatblygodd yn yr 80au dan Reagan a Thatcher). Yn wir mae yna rinweddau i’r term o feddwl bod yn cydnabod natur newydd y wleidyddiaeth sydd ohoni, ond yn ein hatgoffa o’i rhagflaenydd a’i photensial dinistriol. Yr un yw’r rhybudd: ond dyma un o’r brid newydd, cyfeillgar, dan din o ffasgwyr ein hoes.

Mae’n werth gorffen myfyrio ar y mater yma gyda geiriau’r athronydd JR Jones, oedd wedi byw trwy ffasgaeth, a’i eiriau syfrdanol, mor bell nol ag 1963:

“Ac y mae yma inni rybudd ofnadwy. Canys pan ddyfnha clwyf marwol y gyfundrefn elw hyd bwynt na ellir mo’i doctora hi mwyach, fe eill yn hawdd ein bod ni’n wynebu cyfnod newydd o wrthchwyldro ffasgaidd – ie hyd yn oed ym Mhrydain. Dan enwau a theitlau newydd wrth gwrs. Nid ffasgaeth Jordan na Oswald Mosley, canys adwaenom nodau hwnnw a ni’n twyllir ganddi, ond rhyw fudiad newydd y bydd digon o gamouflage sosialaidd gwerin-ddyrchafol yn cuddio ei fileindra nes dallu’r gwerinoedd unwaith eto.”

Wedi dallu, yn wir.

Taflegrau dros Gymru: pa mor ddiogel yw arbrofion Trident?

Pa mor ddiogel yw arbrofion Trident?

Does neb yn hollol siŵr faint o brofion sydd wedi digwydd – ond yn ôl y sôn ers 2000 mae cyfanswm o bum prawf o’r system arfau niwclear Trident wedi bod.

Yn anffodus roedd un yn aflwyddiannus ym mis Mehefin 2016 ac mae hynny newydd ddod i’r amlwg yn y wasg er does dim cyfaddefiad wedi bod yn Nhŷ’r Cyffredin.

O un safbwynt mae 80% llwyddiant yn swnio’n eithaf taclus… Ond pe tasech chi’n gyrru car fach ac yn cael damwain unwaith bob pum gwaith, byddai’r heddlu a llysoedd yn cymryd eich trwydded yrru yn weddol toc. Dyw’r cymhariaeth ddim efallai yn hollol addas wrth ystyried taw Trident yw system sydd fod lladd pobl yn ei filoedd.

Ta waeth, ar hyn o bryd Theresa May sy’n weddol gyfrifol am y cerbyd cymhleth hwn yn ogystal â gweinidogion ei llywodraeth hi.

Dyma hi yn osgoi un cwestiwn syml pedair gwaith wrth Andrew Marr am y digwyddiad pan oedd methiant yn y system niwclear ‘ataliol’.

Bob hyn a hyn mae eisiau troi at rywun arall i ddatgelu gwir natur y sefyllfa.

Dewch ymlaen, Llyngesydd Arglwydd West (Plaid Lafur Brydeinig), i rannu ei sylwadau e ar y mater.

Mae’r cyfryngau prif ffrwd wedi dewis canolbwyntio ar ei ymateb digon ysgafn am daflegryn Seaslug ‘surface-to-air’ a ddaeth i gyfeiriad Cymru yn ddamweiniol ym 1958 – o’r llong HMS Girdle Ness i fryniau Bae Ceredigion i fod yn fwy cywir. Y tro yna fe wnaeth cadlywyddion lwyddo i gael darn o’r taflegryn i ffrwydro.

Mae hyn yn digon anhygoel ar ei ben ei hun (“Those sort of things happen but you don’t go and talk to the prime minister about that, unless their constituency happens to be there…”, meddai.).

Byddai hanes Cymru wedi bod ychydig yn wahanol pe bai’r taflegryn wedi taro rhai o nodweddion hardd Bae Ceredigion yn y flwyddyn honno megis Prifysgol Aberystwyth neu’r Llyfrgell Genedlaethol, Aberaeron, Aberteifi, y caffis, y tafarndai, y ffermydd, yr ysgolion, y swyddfeydd, y maesdrefi, y pentrefi cyfagos, Llanilar, Llanrhystud, Llandre (hynny yw, Llanfihangel Genau’r Glyn), Bow Street, Ceinewydd, Derwen-gam, Aberporth, ac yn y blaen, ac yn y blaen.

Fel o’n i’n dweud, mae hyn yn digon anhygoel ar ei ben ei hun. Ond mae’n werth gwrando ar y cyfweliad llawn hwn o’r Bwyllgor Dethol ar Amddiffyn, San Steffan am daflegrau a Trident.

Dyma rai o’r sylwadau trawiadol eraill a glywir yn y cyfweliad 51-munud. Mae rhai yn fy atgoffa o hiwmor tywyll mewn rhywbeth fel Catch-22 neu Dr Strangelove.

Ar amodau gwaith ar y llongau tanfor

West: “normally they’re unsung heroes out there, you know, 24 hours a day 7 days a week – often for 100 days some of the [submarine] patrols lasted…” (11:33:20)

(Mae 100 diwrnod yn swnio fel eithaf tipyn o amser i fod ‘ar shifft’ gyda chyfrifoldebau fel hyn, yn dydy?)

Ynglŷn â phrofion daflegrau sy’n mynd i’r lle ‘iawn’

West: “the Russians for example regularly used to have a ship to monitor it… and I think in Peter Hennessy’s book I think he quotes that the Russian ship there gave a congratulation to the British submarine and said ‘jolly good firing, well done’. Because we give them advance warning… whether it’s an American firing, our firing, whoever, we warn Russia, so they don’t think we are starting World War III…” (11:35:35)

Ar y brawf taflegryn niwclear a aeth yn rong ym mis Mehefin 2016

West: “On this occasion, it would appear – I don’t know – that there was some issue with the actual missile… The missile is an American missile. It is exactly the same as the ones the Americans use. We select them from a store [esgus bod e’n prynu arfau mewn siop] ‘we’ll have that one and we’ll have that one’… Something went wrong with that telemetry missile. That is primarily an American issue. I’m sure it was a minor thing and that it was resolved.” (11:37:20)

Ar union ddyddiad y ddamwain Trident y llynedd

Julian Lewis (cadeirydd Y Bwyllgor Dethol ar Amddiffyn, Plaid Geidwadol Brydeinig): “Because of the absolute blanket refusal to give any substantive information at all about this matter; we don’t even know what date the test took place on; but I have heard a suggestion that it took place on 20th of June [2016]. Are you in a position to know when it happened?”

West: “… I absolutely don’t know. I don’t know the date of it. I could probably phone up Mr Putin. I did a favour for him once rescuing his submariners when they were drowning. I’d ask him when it is and I’m sure he’ll tell me.”

Lewis: “He’d probably give us a film of the launch as well”
(11:40:40)

Gyda llaw os taw’r 20fed o fis Mehefin 2016 oedd gwir ddyddiad y ddamwain, o dan amodau llai ffodus gallai hyn wedi effeithio ar fuddugoliaeth Cymru, 3-0 yn erbyn Rwsia ar y diwrnod hwnnw.

Ar sut mae’r Brif Weinidog yn derbyn briff

West: “I never went and briefed the Prime Minister one-to-one… there was one when I was there, I thought it quite amusing to show the accuracy of the system by overlaying where each warhead would have gone on Downing Street. And I think Tony Blair was very pleased that a couple of them had hit the Chancellor’s house…” (11:42:45)

Cwestiwn arall wrth y cadeirydd

Lewis: “… when this whole discussion – I hate to use the word – blew up…” 11:44:30

Cymdeithas a’r Cynulliad: her yr asgell dde eithafol

Er nad yw cynnydd yr asgell dde eithafol yn unigryw i Gymru, mae’r ffaith bod yna bresenoldeb sylweddol o aelodau UKIP yn y Cynulliad yn ei gwneud hi’n eithriad yn y DU. Wedi digwyddiadau dydd Mawrth yn y Senedd, daw’n fwyfwy amlwg bod y tirwedd gwleidyddol newydd yma yn dir anodd i lawer ohonom.

Ar sail trafodaeth fewnol ddyrys penderfynodd Cymdeithas yr Iaith, fel mater o egwyddor, na allent gymeradwyo UKIP gydag atebion uniongyrchol mewn achos o gynnig tystiolaeth ym mhwyllgorau’r Cynulliad. Mae eu rhesymu yn glir ac yn rhesymegol: “Mae UKIP wedi hybu a goddef agweddau rhagfarnllyd yn erbyn nifer o grwpiau yn ein cymdeithas – pobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol, a thraws, lleiafrifoedd ethnig, mewnfudwyr, pobl sydd â HIV – a’r Gymraeg. Allwn ni ddim eu trin fel unrhyw blaid arall.”  Gyda’r penderfyniad wedi’i gymryd cyn y Pwyllgor Diwylliant (lle’r oedd posibiliad o gael eu holi gan arweinydd UKIP, Neil Hamilton) cysylltodd y Gymdeithas â’r cadeirydd, AC Plaid Cymru Bethan Jenkins, i roi gwybod iddi fel mater o gwrteisi am eu bwriad, ond pwysleisiwyd ‘Dydy ni ddim am iti newid unrhyw beth o ran trefn y cyfarfod fory.’

Pe byddai’r Gymdeithas wedi gwneud cais i beidio caniatau Neil Hamilton i ofyn cwestiwn, byddai hynny wedi bod yn broblematig iawn. I bob pwrpas, mi fyddai hynny nid yn unig yn datgan cyfarwyddyd i’r Pwyllgor ynghylch sut i gynnal eu busnes; byddai goblygiadau o ran cwestiynu hawl Hamilton i ofyn cwestiynau, gan danseilio hefyd ei ddilysrwydd fel cynrychiolydd etholedig. Ond ni ofynnwyd y fath beth, ond yn hytrach nododd y Gymdeithas y byddent yn dewis i ymateb i unrhyw gwestiwn ohono yn unol â’u hegwyddorion. Yn hytrach nag ateb y cwestiwn yn uniongyrchol, byddent yn amlinellu’n fras eu safiad yn erbyn UKIP.

Mae’r ymatebion gan lefarydd y Cynulliad a’r Cadeirydd yn dangos yn amlwg eu bod o’r farn bod y Gymdeithas wedi gwneud cais uniongyrchol i dawelu Hamilton. “Nid lle tystion yw dweud wrth un o bwyllgorau’r Cynulliad pwy sy’n cael gofyn cwestiynau” dywedodd y llefarydd. Mae’n amlwg felly eu bod yn camgymryd yr hyn roedd Cymdeithas yn gofyn. Ni chwestiynwyd hawliau Hamilton, fel AC ac aelod o’r Pwyllgor; ond nododd Cymdeithas eu bwriad i arfer eu hawl i ymateb yn ôl eu daliadau (a heb, dylid ychwanegu, droi at rethreg afresymol neu atgas).

Cawn obeithio y bydd y Cynulliad yn cydnabod ei gamgymeriad, a bydd y Gymdeithas yn cael ei gwahodd yn ôl, a bod modd cynnal y drafodaeth mae’n amlwg roedd ei chyfraniad yn haeddu yn y lle cyntaf. Ond am y tro, fodd bynnag, mae’n ymddangos yn bosibl y gall y Cynulliad ddewis newid telerau y pwyllgorau, gan hawlio nad yw’n dderbyniol i unrhyw grŵp neu unigolyn i gymryd ymagwedd debyg (naill ai o flaen llaw, neu yn y pwyllgor), a’u bod nhw yn eu tro yn cael eu gwahardd rhag rhoi tystiolaeth lafar.

Byddai hyn yn creu cryn ansicrwydd am natur ddemocrataidd y Cynulliad. Mewn gwirionedd byddai pwyllgorau’r Cynulliad yn fforymau lle byddai’n cyfreithiau a normau moesol ynglŷn â rhyddid mynegiant yn cael eu neilltuo (ar yr un pegwn, gall tyst yn y llys peidio ag ateb, tra ar y pegwn arall mae’n annhebyg iawn y byddai rhywun yn cwestiynu hawl unigolyn i beidio ag ateb cwestiwn mewn sefyllfa gymdeithasol, pe byddent yn anghyfforddus gyda’r cwestiwn, neu’r holwr). Byddai’r sawl sy’n rhoi tystiolaeth lafar, mae’n ymddangos, yn cael ei orfodi i ateb y cwestiwn a ofynnir yn uniongyrchol, yn erbyn eu hewyllys, neu’n cael ei wahardd.

Ar wahân i’r problemau moesol amlwg gyda’r fath ‘ynysoedd o anoddefgarwch’ yn ein Senedd, byddai’r goblygiadau yn sylweddol o ran cymdeithas sifil yng Nghymru, a grwpiau ac unigolion a allai cael eu gwahodd i roi tystiolaeth ym mhwyllgorau’r Cynulliad. Nid oes unrhyw amheuaeth bod grwpiau o’r fath ac unigolion sydd ag amheuon dwfn am UKIP yn yr un modd â’r Gymdeithas, a hoffai gymryd safiad tebyg. Yn ôl pob tebyg byddai pob un yn cael eu gwahardd rhag trafod mewn unrhyw un o’r gwahanol bwyllgorau. A phe byddent yn penderfynu ildio i’r rheolau yma, yr un fyddai’r canlyniad: sef bod y Cynulliad i bob pwrpas yn cau lawr gallu’r Gymdeithas Sifil yng Nghymru i ymateb i her yr asgell dde eithafol.

Honnodd Bethan Jenkins yn ei datganiad bod ymateb Cymdeithas wedi tanseilio dilysrwydd tystiolaeth ysgrifenedig; ond wrth gwrs, oni bai bod dadl a thrafodaeth wyneb-yn-wyneb yn cynnig gwerth ychwanegol, ni fyddai’r pwyllgorau yn gwahodd partïon i roi tystiolaeth lafar, gan ofyn am gyflwyniadau ysgrifenedig yn unig. Mae’n amlwg mai creu system dwy lefel byddai sgil effaith gwahardd y sawl byddai’n dewis ymwrthod â gwleidyddiaeth UKIP rhag ymddangos yn y pwyllgorau.

Mae ymateb y Cadeirydd yn ddadlenol, ac yn codi cwestiynau am y modd mae wedi ymdrin â’r mater. Mae hi’n dweud ei bod wedi ymgynghori â’r Aelodau Pwyllgor a’u barn unfrydol oedd mai’r “pwyllgor ac nid tystion ddylai benderfynu pwy ddylai ofyn cwestiynau”. Mae hyn yn dangos ei bod hithau hefyd wedi camgymryd natur gais Cymdeithas, gan awgrymu eu bod wedi mynnu na ddylai Hamilton cael y cyfle i ofyn gwestiynau.

Aeth ar y cyfryngau cymdeithasol yn ogystal i ddatgan ‘fedrai ddim derbyn sefyllfa lle mae un mudiad yn gwrthod ateb cwestiwn gan aelod etholedig ar pwyllgor’, ac ymateb yn ddisymwth i neges arall gyda ‘felly Cymdeithas sy’n cael penderfynu pa gwestiynau i ateb a sut’: dau ymateb sy’n ymddangos fel petaent yn cwestiynu y normau cyfreithiol a moesol o ran rhyddid mynegiant a gyfeiriwyd atynt gynt. Holodd hefyd pam fod Cymdeithas am ddymuno gwneud gelyn ohoni a chyfeiriodd dro ar ôl tro at ei record wrth frwydro yn erbyn UKIP.

A dyma ni’n cyrraedd asgwrn y gynnen o ran materion gwleidyddol. Mae yna farc cwestiwn enfawr ynghylch nid yn unig yn ei hymddygiad hi (mae’n bwysig peidio â chanolbwyntio arni hi yn unig, gan fod hyn yn ymwneud a phob AC nad ydynt yn aelodau o UKIP). Mae’r duedd gyffredinol i ymddwyn yn oddefgar a goddefol yn achos UKIP – a gynrychiolir yn fwyaf amlwg gan y lluniau cyhoeddusrwydd o aelodau’r pleidiau oll yn gwenu bant gydag ACau UKIP– yn danfon y neges amlwg i’r cyhoedd y dylid eu trin ‘fel unrhyw barti arall’, er gwaethaf eu gwleidyddiaeth.

Mae’n rhaid bod Jenkins a’i chyd-aelodau yn sylweddoli bod ymddygiad o’r fath yn dilysu UKIP mewn modd sy’n golygu mai dim ond gweithio’n galetach y bydd gofyn gwneud wrth guro ar ddrysau yn y dyfodol, wrth i’w gelynion gwleidyddol ffeindio eu traed a safle derbyniol o fewn y tirlun gwleidyddol. Yn y pen draw, bydd Plaid a Llafur yn cyfri’r gost etholiadol, fel sydd wedi digwydd yn barod.

Nid honni ydw i bod yr atebion yn hawdd, ac yn wir mae angen i’r pleidiau gwleidyddol hyn meddwl am ffyrdd cynnil ac effeithlon o danseilio UKIP heb cael eu gweld yn bardduo nhw i’r graddau eu bod yn bwydo’r anghenfil (cam yn y cyfeiriad cywir byddai ymosodiadau parhaus ar eu record yn y Cynulliad ar draws yr holl gyfryngau, gyda llawer mwy o gyhoeddusrwydd am eu hagweddau chwerthinllyd a gwenwynig, ac ymgais gyffredinol i danseilio nhw trwy ddatgelu eu gwendidau a dihidrwydd). Nhw sy’n gweld UKIP yn gweithredu o ddydd i ddydd ac felly arnyn nhw mae’r dyletswydd i sicrhau bod y cyhoedd yn ymwybodol o’r modd maent yn tanseilio democratiaeth Gymreig.

Mae yna angen yn ogystal am ymatebion radical a gobeithiol i’r problemau sydd wedi achosi twf UKIP a negeseuon cadarnhaol am amrywiaeth yn ein bywyd cyfunol. Yn ddios, nid yw gwenu ochr yn ochr â hwy mewn lluniau yn helpu dim; yn fwy sylfaenol, mae gweithredu mewn modd sy’n tawelu lleisiau o brotest yn y gymdeithas sifil nid yn unig yn anfoesol, mae’n cynorthwyo achos yr asgell dde eithafol.

Mae hyn yn rhan o frwydr byd-eang. Mae gan wleidyddion a chymdeithas sifil yng Nghymru y cyfle i fod ar flaen y gad ac i osod esiampl. A ydym yn barod i wynebu’r her?