Myfyrdodau eisteddfodol: yr Ymneilltuaeth newydd a neo-belagiaeth

Ar ddydd Llun y Steddfod cyfrannais at sesiwn gyda Simon Brooks a Richard Glyn Roberts yn dwyn y teitl ‘a ydi Cymru’n llithro o’n gafael?’ Roedd yn thema amserol am fwy nac un rheswm, ac wrth edrych yn ôl, roedd amgylchiadau’r bore hwnnw’n rhyw fath o ddameg o’r sefyllfa ehangach dan sylw.

Roeddwn yn hwyr yn cyrraedd oherwydd y trefniadau cludo. Gyda’r drefn osodedig yn anaddas oherwydd glaw trwm a pheryglon parcio, maes Mona oedd y man ymgynnull ar gyfer bysus. O ganlyniad i’r diffyg stiwardiaid, diffyg cerbydau a diffyg sustem draffig addas, roedd y daith yn un aflwyddiannus o safbwynt cyrraedd y maes mewn pryd.

Ac eto, o leiaf roedd yr Eisteddfod wedi adnabod y broblem, wedi cynllunio mewn modd amgen, a cheisio trefn arall. A dros y dyddiau a ddilynodd roedd y stiwardiaid a heddlu wedi cynyddu, felly hefyd nifer y bysus, a gydag addasiad i’r sustem draffig sicrhawyd llwyddiant yn y pendraw.

Y diffyg ewyllys a dyhead i geisio gwneud pethau’n wahanol oedd thema ganolog fy nghyfraniad (hwyr) i’r sesiwn dan sylw, a’r goblygiadau o ran sefyllfa Cymru a’n dyfodol.

Yr ewyllys i barhau?

Tri digwyddiad diweddar sydd yn amlwg cynnig eu hunain wrth adlewyrchu ar ffawd Cymru: Brexit, yr Etholiad Cyffredinol, a Chynllun Datblygu Lleol (CDP) Gwynedd a Môn.

Mae’r amddiffyniadau o’r CDP gan ei gefnogwyr yn adlewyrchu naill ai tuedd i wadu cyfrifoldeb neu duedd i blygu i’r drefn: clywid rhai yn dadlau eu bod yn analluog i wrthwynebu gan feio’r Llywodraeth, ac eraill yn dadlau rhaid wrth godi tai niferus, er mwyn i’r farchnad gweithredu er lles pobl leol sydd am bris teg – a thrwy hynny cofleidio’r drefn gyfalafol, neo-ryddfrydol, a rheolau’r farchnad rydd, sydd fel petai’n drech nag unrhyw ystyriaethau eraill.

Mae modd dehongli sefyllfa’r CDP o safbwynt un o destunau gwleidyddol olaf yr athronydd JR Jones (a ysbrydolodd y mudiad cenedlaethol a Chymdeithas yr Iaith yn 60au ac sydd yn destun llyfr a lansiwyd yn yr Eisteddfod). Yr Ewyllys i Barhau yw’r testun hwnnw, sy’n awgrymu mai’r frwydr dros yr iaith yw’r unig frwydr all fod yn ddigon radical ac ingol i gynnal cenedlaetholdeb Cymreig – oblegid dyma’r ewyllys i barhau yn wyneb difancoll.

Yn ôl JR, nid yw’r ewyllys i ymwahanu er mwyn gwella cyflwr bywyd (dadleuon Plaid i’r Cymry Seisnigedig, neu Wales) yn ddigonol. Mi fydd y sawl a dargedir gan y ddadl honno byth mewn peryg o wynebu ei thranc yn yr un ffordd, oherwydd fe fydd wastad lle iddynt o fewn y gyfundrefn Brydeinig.

I JR, felly, mi fyddai’r dadleuon gan Blaid Cymru yn achos y Cynllun Datblygu yn gymesur a gomedd yr ewyllys i barhau, ac yn ergyd drom, os nad marwol, i genedlaetholdeb Cymreig yn ogystal. Dyma ildio troedle olaf y Gymraeg fel iaith gymunedol, a chyda hynny gwahodd tranc y Gymraeg fel priod iaith Cymru. Heb yr ewyllys i amddiffyn yr iaith, ni fydd ewyllys i’r genedl barhau.

Mae yna resymau dros ystyried y ddadl fel un perswadiol. Os nag yw Plaid Cymru yn gallu catrodi eu grymoedd i herio’r drefn gynllunio’n daer, mae’n deg awgrymu bod pethau’n edrych yn ddu iawn ar yr achos cenedlaethol.

Yn wir, mae’n ddigon posib dychmygu estroniaid yn dweud rhywbeth fel hyn: “You Welsh are a strange breed, for you will happily administer a Welsh rule for a week of the year when you park an array of tents in a field to celebrate your language, history and culture, but in real, everyday life, you seem stubbornly resistant to the idea of creating meaningful rules that might sustain them successfully for the rest of the year.”

Parhad ‘Wales‘?

Ond gadewch imi gynnig beirniadaeth, neu o leiaf safbwynt arall ar ddehongliad JR. Un ffactor mae’n bosib na fyddai’r proffwyd mawr wedi rhagweld oedd lladdfa Thatcher, ac ing a cholled y Wales ôl-diwydiannol – a hyrddiodd datganoli ymlaen. Afraid dweud na fyddai chwaith wedi rhagweld methiant Llafur i wyrdroi’r sgil effeithiau, na chwaith dyfnder a dycnwch y llymder diweddar.

Efallai bod Wales yn parhau, ond rhaid gofyn a yw’r parhad yna unrhyw rymusach ac iach – o ran cynnig ystyr a hunan-barch i’w bobl – na’r Gymru Gymraeg sydd bellach ar daen, hyd a lled y Fro Gymraeg?

Na, mentraf.

Ac mae dehongli Brexit a chanlyniadau’r etholiad o safbwynt y thesis hwn – sef bod Wales yn wynebu’r un posibiliad o dranc a’r Gymru Gymraeg – yn gofyn sylwadau pellach.

Brexit a’r etholiad cyffredinol

Ar yr un llaw, gellid ystyried y bleidlais Brexit yn ymwadiad o’n hysbryd a diwylliant – mynegiant o’r gwrthchwyldro ffasgaidd a Phrydeindod little-England yn boddi’r ymwybod Cymreig. Mae’r tuedd yma’n sicr o fod wedi nodweddi’r bleidlais UKIP a aeth i’r Toriaid yn yr etholiad cyffredinol.

Ond dehongliad o’r bleidlais ar ran rhai byddai awgrymu mai “Gwaedd yn Wales” oedd y weithred o bleidleisio dros Brexit i nifer yn y cymunedau yma – ymgais i atgoffa’r drefn eu bod yma ac yn fodlon gwneud unrhyw beth i fynegi’r ewyllys i barhau – hyd yn oed gweithred hunanddinistriol.

Mae modd dehongli’r etholiad o’r un safbwynt yn ogystal – sef gwrthsefyll yr ymdeimlad diymadferth, ac osgoi bygythiad einioes i Wales. Hynny yw, os ystyrir yr ymgyrch gan Lafur Cymru yr hyn a nodweddwyd ganddo, i raddau helaeth, oedd yr ‘ewyllys i barhau’ yn wyneb bygythiad difäol y Torïaid. Yn achos apêl Jeremy Corbyn, a ychwanegodd yn sylweddol at lwyddiant Llafur yng Nghymru, y dyhead i wrthwynebu’r drefn oedd wrth wraidd ei boblogrwydd.

Wrth ddarllen holl bamffledi Llafur Cymru ac wrth wrando ar Carwyn Jones, y bygythiad einioes, y syniad y byddai’r Torïaid yn gorffen gwaith Thatcher, oedd yn adleisio yn ei ble i’r etholaeth. Roedd addewid Corbyn ‘o blaid y nifer yn erbyn yr ychydig’ yn apêl o boblyddiaeth bur i’r sawl oedd wedi’i amddifadu gan y sustem neo-ryddfrydol

Llygedyn o obaith?

Beth yw goblygiadau’r dehongliad yma bod ‘Wales‘ JR bellach yn wynebu tranc yn yr un modd a ‘Chymru’? O dderbyn y dehongliad gallwn ddweud y bydd dinistr economaidd a mewnlifiad pobl i’r Gymru Gymraeg yn cael ei efelychu gan ddinistr economaidd a mewnlifiad diwylliannol yn Wales – na fydd o reidrwydd yn disodli’r boblogaeth ond yn hytrach yn lladd yr hynny o ysbryd sydd ar ôl.

Er bod hyn yn sefyllfa o wendid ar un olwg, ar olwg arall mae’r argyfwng yma yn ei gwahanol ffurfiau yn rheswm dros obaith, cyhyd y bod pobl o wahanol gymunedau Cymreig yn fodlon cydnabod brwydrau ei gilydd, a derbyn bod y drefn neoryddfrydol yn gofyn tranc pob un ohonynt, ac eithrio’r elit.

Mae hynny’n gofyn dealltwriaeth gan Wales o wendid a natur arbennig iaith a diwylliant Cymru ar y naill law, ac ar y llaw arall mae’n gofyn cydnabyddiaeth gan Gymru fod gan gymunedau Wales rhywbeth neilltuol sydd yn wahanol i Brydeindod sydd werth parhau – hyd yn oed os nad yw’n adlewyrchu eu delfryd nhw o Gymru.

Rhaid derbyn, er enghraifft, bod cydymdreiddio hanesyddol y Saesneg gyda thalpau daearyddol megis Blaenau Gwent yn rhan o hunaniaeth y genedl ddichonadwy o Gymru/Wales – gan gofio hefyd bod yna ewyllys ym mhob un o’r talpiau yma i weld Cymru’n sicrhau troedle o’r newydd trwy addysg ddwyieithog.

Yn fwy na dim, mae’n gofyn bod y sawl sydd a’r ewyllys i barhau yn adnabod eu ffrindiau a’r sawl sydd yn mynd i frwydro gyda nhw i drawsnewid y genedl. Mewn amrant o argyfwng, roedd Carwyn Jones yn angerddol ei gri bod angen sefyll yn gadarn a gwthio yn ôl, ond digon buan y bydd yr ysbryd yma’n diflannu dan law farwaidd gwleidyddiaeth ein hoes: ‘celfyddyd y posibl’ yn unig.

Neo-belagiaeth

O safbwynt hanesyddol a diwylliannol, gellid mynegi’r frwydr rhwng y sawl sydd a’r ewyllys i barhau, ar sawl sydd yn plygu i’r drefn neu wadu cyfrifoldeb, trwy amlygu dau feddylfryd hanesyddol o bwys.

Yn y llyfr Credoau’r Cymry, rwyf yn trafod yr hyn y gellid disgrifio fel ‘neo-belagiaeth’, sef natur syniadaeth nifer o’n ffigyrau mawr: JR Jones, Raymond Williams, Aneurin Bevan, Michael D Jones, yr heddychwyr Henry Richard a David Davies, Robert Owen, yr athronydd Richard Price, Glyndwr a Hywel Dda.

Awgrymaf yn y casgliad eu bod oll yn mynegi elfen ar feddylfryd y Cymro cyntaf rwy’n trafod (Brython, a bod yn fanwl gywir), sef Pelagius. Dyma un sy’n enwog yn hanes Cristnogaeth am herio Awstin Sant, ac yn arbennig y syniad o’r pechod gwreiddiol a natur ddiymadferth y bersonoliaeth ddynol. Yn hytrach, dywed Pelagius bod gennym yr ewyllys rydd, a’r gallu fel bodau dynol, i sicrhau ein hiachawdwriaeth trwy law ein hunan.

Mae’r tueddiad yma i weld ein ffawd yn ein dwylo, gan arddel iwtopiaeth a gweledigaethau mawrion yn un sydd wedi parhau tan yn ddiweddar, ond mae neo-belagiaeth fel petai ar drai, yn yr union foment hanesyddol pan mae gennym y sefyllfa wleidyddol i wireddu ein hunain.

Yr Ymneilltuaeth newydd

Ers ysgrifennu’r gyfrol, fodd bynnag, yn gynyddol fe’m orfodwyd innau i gydnabod meddylfryd sydd yr un mor Gymreig, ond sydd wedi ymledu llawer pellach. Yn nhermau Marx, estronyddu byddai hynny. Yn nhermau Dan Evans dyma natur wan ac ol-drefedigaethol y Cymry.

Ond mae modd hefyd ei ddisgrifio yn nhermau’r Ymneilltuaeth newydd. Beth yw ystyr hynny? Ceir dadansoddiad a beirniadaeth lem gan Iorwerth Peate yn yr Efrydiau Athronyddol o’r modd y roedd Methodistiaeth wedi meiddiannu hen Ymneilltuaeth y Bedyddwyr ac Annibynnwyr.

Iddo ef, llygredigaeth o draddodiad oedd hwn; y dyhead Methodistaidd i ymwneud a’r byd, ei ddiwygio a’i wyrdroi. Gwir ysbryd Ymneilltuaeth Gymreig oedd ymbellhau o’r byd, chwilio am iachawdwriaeth yn y bywyd nesaf, ac ysgwyddo baich bywyd gydag urddas ac amynedd.

Wrth wynebu’r argyfwng sydd ohoni awgrymaf fod modd cymeriadu ein hymateb cyfoes fel ffurf ar Ymneilltuaeth newydd: tueddiad i dderbyn y drefn, gweithio o fewn cyfyngiadau’r sustem, a gwneud yr hyn sydd angen er mwyn i’r unigolyn bodloni a’i fywyd. Gwelwn dim ond ambell i eithriad neo-belagiaeth, sef yr ewyllys i frwydro, i dderbyn cyfrifoldeb, a cheisio plygu’r byd i’r ewyllys honno.

Llwybrau amgen

Awgrymaf, felly, yn hytrach na gweld y sefyllfa gyfoes fel un sydd yn rhannu’r blaengar a’r ceidwadol, neu sydd yn rhannu ar hyd llinellau pleidiol, y dylem yn hytrach cynghreirio ar sail y sawl sydd yn fodlon ymgymryd â’r agwedd neo-belagaidd yn erbyn anobaith yr Ymneilltuaeth newydd.

Pwy yw’r bobl hynny sydd a’r ewyllys i barhau, pa grwpiau sydd hyd a lled Cymru nad sydd yn fodlon derbyn y drefn ac sydd am wrthsefyll er mwyn creu rhywbeth gwell, a phwy yw’r arweinwyr sydd yn fodlon derbyn cyfrifoldeb a chynnig gweledigaeth gadarn i’r dyfodol?

Mae’r glaw yn prysur fwrw, a’r pydew yn dyfnhau. Rydym mewn peryg o ffeindio ein hunain yn sownd yn y llaca. Rhaid wrth geisio llwybrau newydd, na fydd o reidrwydd yn llwyddiant yn y lle cyntaf, ond fydd o leiaf yn cynnig gobaith o ffordd ymlaen.

Arddangosfa Cloriau: Pop Negatif Wastad a llawer mwy

pop-negatif-wastad-1

Os ydych chi’n mynd i’r Steddfod Genedlaethol yn Llanelli eleni, ewch i’r arddangosfa Cloriau sydd ar agor o heddiw ymlaen.

Gofynodd y curadur Rhys Aneurin i mi ddewis fy hoff glawr record Cymraeg er mwyn cyfrannu at yr arddangosfa. Gallwn i wedi dewis sawl clawr ond dw i wedi bod yn gwrando ar albwm-mini Pop Negatif Wastad lot yn ddiweddar ac mae’n teimlo yn amserol ac yn briodol rhywsut.

“Mae perchennog yr oriel yn dyn hapus iawn…”

Dyma’r darn o destun a sgwennais i ar gyfer yr arddangosfa.

 

pop-negatif-wastad-2

Pop Negatif Wastad – Pop Negatif Wastad
(Recordiau Central Slate)

Bydd gwylwyr Fideo 9 yn nabod fy newis, albwm mini gan Pop Negatif Wastad sydd yn gyfuniad o gerddoriaeth ‘diwydiannol’ dywyll a house. Yr unig ffyrdd i glywed yr albwm bellach ydy’r finyl 12″, YouTube a blogiau MP3. Gareth Potter ac Esyllt Anwyl Lord oedd y cerddorion a Gorwel Owen y cynhyrchydd.

Dathliad o bosibiliadau pop a chelf yw’r record hon – trwy’r geiriau, y gerddoriaeth a’r dyluniad. Mae elfen o ddirgel i’r clawr dwyochrog gan Lord: ffotograffiaeth o ddynes ifanc yn edrych at record tra bod hen ddyn yn gwneud swigod. Mae’n edrych fel ffansin, prosiect DIY.

Ar y pryd roedd Margaret Thatcher mewn grym ac roedd artistiaid fel Pop Negatif Wastad yn swnio ac yn edrych yn heriol. Dw i’n credu bod arloesedd cerddorol a chelfyddydol yn cyfleu pwynt gwleidyddol. Os ydy artistiaid yn mynd yn ôl yn rhy bell maent yn dweud wrth bobl ifanc bod yr amseroedd gorau wedi mynd. Mae eisiau dangos bod cerddoriaeth newydd, celf newydd, Cymru newydd a byd newydd yn bosibl. Y peth sydd angen ei ailddarganfod ydy’r agwedd flaengar yna.

Felly dw i’n tueddu osgoi pethau hynafol o’r 60au pan dw i’n troelli. Dw i’n chwarae Dau Cefn, Casi Wyn, Gwenno ac ati – a Pop Negatif Wastad. Mewn digwyddiad yng Nghaerdydd yn ddiweddar daeth rhywun adnabyddus o’r Sefydliad Cymraeg i mi er mwyn cwyno am fy mod i’n chwarae ‘Iawn’, fy hoff drac yma. Er bod y record yn 25 mlynedd oed, roedd hi’n rhy electronig a rhy ddyfodolaidd iddo fe.

Fe fydd yr arddangosfa Cloriau wedi ei leoli ar y maes eleni mewn pedair uned wrth ymyl Caffi Maes B gan gynnwys detholiadau ac ysgrifau gan Dyl Mei, Rhys Mwyn, Gwyn Eiddior, Emyr Ankst, Hefin Jos, Gareth Potter, Dafydd Iwan, Teleri Glyn Jones, Dewi Prysor, Owain Sgiv, Branwen Sbrings, Gorwel Owen, Richard Jones Fflach, Llwyd Owen, Lisa Jarman ac eraill.

Dylunio cloriau llyfrau Cymraeg: y da, y drwg ac yr hyll

Peidiwch â beirniadu llyfr yn ôl ei glawr, meddai rhai, ac mae’r cyngor yma yn bwysig iawn yn y Gymraeg oherwydd nifer y llyfrau gwych o dan gloriau gwael.

Does dim digon o drafodaeth am safon dylunio ar gyfer pethau Cymraeg yn gyffredinol, maes sydd mor hanfodol yn yr oes weledol hon.

Ar y naill law, mae pwyslais ar y gweledol yn ein sefydliadau, cyrff cyhoeddus a chyfryngau. Gellid siarad am y llinellau miniog, baneri pop-yp, ffeiliau PDF dwyieithog di-fai a defnydd didramgwydd a saff o Arial a Helvetica. Ond yn ogystal dylen ni ystyried y slicrwydd, Apple iPads ym mhob man, gwaith camera sy’n tynnu sylw at ei hun, ac ati. Mae ymdrech benodol i osgoi unrhyw awgrym o iaith leiafrifol, sydd yn dueddol o wneud i bethau ymddangos fel arall, fel paentio gormod o golur ar glaf.

Ar y llall, mae prinder o sylw i faterion gweledol o gwbl. Dw i wedi bod yn pendroni am y diffyg dylunio o safon ar gloriau llyfrau ac e-lyfrau. Efallai bod cyhoeddwyr yn ceisio cyfleu pa mor bwysig ydy’r testun ar draul delweddau, gwrth-ddyluniad o ryw fath?

Bwriad yr erthygl yma ydy herio’r diwydiant cyhoeddi i feddwl mwy am ddylunio gyda phwyslais penodol ar bethau cyfoes. Byddaf i’n canolbwyntio ar lyfrau Cymraeg er bod sawl achos o gloriau gwael ar lyfrau Saesneg o Gymru hefyd wrth gwrs. Yr unig cymhwyster sydd gyda fi, fel darllenwr cyffredin yn hytrach nag arbenigwr dylunio, ydy par o lygaid.

o-tyn-y-gorchudd-the_life_of_rebecca_jones-angharad-priceo-tyn-y-gorchudd-angharad-price-193Dyma nofel poblogaidd sydd wedi gael tri chlawr gwahanol – O! Tyn y Gorchudd gan Angharad Price.

Gellid dweud taw’r gwaith rhyddiaith yma oedd y gorau yn 2003. Yn syml, dim ond y fersiwn uniaith Saesneg trwy MacLehose Press sydd yn edrych fel llyfr sy’n ennill gwobrau ac sy’n cystadlu yn y farchnad llyfrau yn erbyn y gorau. Hynny yw, nid celfyddyd pur ydy dylunio – mae’n rhaid i ddyluniad clawr cyflawni amcanion masnachol yn ogystal â rhai celfyddydol, beth bynnag oedd y rhai celfyddydol yn y banana glas blewog o’r fersiwn cyntaf.

untitled

O ran dyluniad mae Gomer wedi gwella lot yn ddiweddar i fod yn deg. Un o’i llwyddiannau oedd Canllaw Bach: Caerdydd (2012) gan Lowri Haf Cooke gyda dyluniad a lluniau trawiadol trwy gydol y llyfr gan gwmni Departures.

canllaw-bach-caerdydd-lowri-haf-cooke

Dw i wedi pori’r catalog ac un enghraifft arall ymhlith nifer yn 2013 oedd yr un isod. Dydy llyfrau chwaraeon ddim yn gwthio ffiniau dylunio. Dyma pam mae’r clawr neis yma yn syndod, er bod e’n hollol lythrennol i’r teitl.

o-wembley-i-wembley-gareth-blainey

Mae’r teitl a dyluniad yn ein hatgoffa ni o gysyniad pwysig mewn Cymreictod: y daith anhygoel O Rywle i Rywle. Gweler hefyd: O Bowys i Batagonia, O Gwmgiedd i Bogota, O Afallon i Shangri La, O Lanrug i’r Gofod. Iawn, roedd yr un olaf yn ffug ond rydych chi’n deall y pwynt: yn gyffredinol O X i Y, lle’r X ydy pentref neu rywle gwledig a’r Y ydy rhywle egsotig annisgwyl. Treuliodd Gareth Blainey ei saith mlynedd cyntaf yn Wembley, chi’weld. Hefyd wrth gwrs mae’r testun yn edrych fel bwrdd sgôr.

Un arall ar Gomer yn 2013 oedd Ody’r Teid Yn Mynd Mas?. Dylai fe fod yn hollol generig ond mae cyfuniad hudol o ffont, tocio a llunwedd.

ody'r-teid-yn-mynd-mas-mair-garnon-james

O ran hunangofiannau, mae’n braf gweld bod cwmni Cardi yn fodlon gwario ar ddyluniad da. Wel, un ohonynt. Heb os nac oni bai, Y Lolfa yw’r cyhoeddwyr mwyaf cynhyrchiol o fywgraffiadau a hunangofiannau yn Gymraeg. Gydag ychydig mwy o ymdrech, gallen nhw gwerthu llyfrau i mwy o bobl, tu hwnt i’r rai sydd yn nabod yr awdur neu wrthrych eisoes.

Comisynu mewnol ydy’r gwendid yma. Mae Robat Gruffudd yn arloeswr cyhoeddi sydd wedi llwyddo mewn sawl ffordd yn y maes ond dyw dylunio ddim yn un ohonynt. Ond ble mae diffyg yn yr ansawdd mae cynhyrchedd. Ar ddisg caled Robat G mae templed sydd yn edrych fel:

y-dyn-fenyw-ei-hyn-y-lolfa

Yn sicr, gall llyfr sydd ddim hyd yn oed yn fywgraffiad go iawn edrych fel un pan mae’n dod mas o beiriant sosej dylunio Y Lolfa. Maent yn cynnwys campwaith fel Bydoedd (2010) gan Ned Thomas yn ogystal â Pygiana ac Obsesiynau Eraill (2013) gan Mihangel Morgan. Yn yr achos Bydoedd mae’r diffyg uchelgais yn achosi cyfaddawd ar ansawdd y cynnyrch yn anffodus. Mae Pygiana yn derbyniol ac mae’r anifail yn y cefndir yn sgorio pwyntiau ond mae’r hen dempled wedi blino’n rhacs.

bydoedd-ned-thomas

pygiana-ac-obsesiynau-eraill-mihangel-morgan

Beth sy’n dweud y cyfan ydy’r ffaith bod y cwmni yn penodi arbenigwr i ddylunio clawr ar gyfer llyfr fel Afallon (2012) gan Robat Gruffudd ei hun. Huw Aaron oedd y dylunydd talentog yn yr achos hwn.

afallon-robat-gruffydd

cig-a-gwaed-dewi-prysor

Un o uchafbwyntiau dylunio yn hanes diweddar y cwmni oedd y clawr gan Rhys Aneurin ar gyfer y nofel Cig a Gwaed (diwedd 2012) gan Dewi Prysor.

Yn ôl yn y 60au roedd yr artist ifanc Elwyn Ioan yn cyfrifol am arddull nodweddiadol Y Lolfa trwy adlewyrchu a hybu’r zeitgeist radicalaidd a heriol y cyfnod. Mae’n bryd i’r Lolfa rhoi mwy o gyfleoedd i artistiaid sydd yn gallu etifeddu ei enw da. Camwch I Ffwrdd O’r Llygoden Mistar Gruffudd.

Yn y diwydiant, mae agweddau cymysg at lyfrau barddoniaeth.

profiadau-inter-galactig-gwyn-thomas

Er bod ‘na ffont amheus o debyg i Helvetica blinedig mae gwaith celf gwreiddiol ar Profiadau Inter Galactig gan Gwyn Thomas trwy Barddas yn llwyddo i fod yn atyniadol ac i adael rhywbeth i ddychymyg y darllenwr.

cerbyd-cydwybod-geraint-jarman

Roedd Gomer yn weddol aflwyddiannus gyda Cerbyd Cydwybod (2012) gan Geraint Jarman, clawr sy’n edrych fel y dylunio corfforaethol slic o’n i’n sôn amdano fe uchod. Does dim byd rong gyda fe, rydym ni jyst wedi gweld y math yma o beth o’r blaen. Byddai’r clawr yma yn wych pe tasai fe ar ryw adroddiad gan Cyfoeth Naturiol Cymru, er enghraifft. Neu’r Comisiynydd y Gymraeg neu rywbeth. Ar ei phen ei hun, mewn cwch.

cyfansoddiadau-a-beirniadaethau-2013

Trown at un o’r dyluniadau mwyaf siomedig ar ddydd Gwener poeth ym mis Awst. Teitl y llyfr wrth gwrs ydy Cyfansoddiadau a Beirniadaethau ac enw y cyhoeddwr ydy Llys Eisteddfod Genedlaethol Cymru er bod Gomer yn argraffu.

Mae rhesymau i fod yn ddiolchgar. Mae’r gair ‘frenhinol’ a logo HSBC wedi mynd. Dyw e ddim yn edrych fel Canllaw Blynyddol ar Safonau Iechyd a Diogelwch yn y Gweithle rhagor.

Ond mae’r un clawr wedi bod ers naw mlynedd bellach, yr unig gwahaniaeth rhyngddynt ydy’r lliwiau:

cyfansoddiadau-a-beirniadaethau-bonanza

Pwy sy’n penderfynu bod rhai o’r uchafbwyntiau diwylliannol ein cenedl yn haeddu dim ond saith eiliad o waith dylunio ychwanegol bob blwyddyn? Yn Llanelli eleni rydym ni’n gobeithio bod nhw yn gallu torri’r traddodiad. Mae sawl posibiliad. Cymerwch siawns i glodfori artist neu ffotograffydd o’r ardal efallai. Dyna ni, mae cyd-weithrediad newydd rhwng artist gweledol a llenorion. Hei, chi’n gwybod be’, ar ochrau’r llyfrau gellid adeiladu llun arall darn-wrth-ddarn dros y blynyddoedd. Gyda llaw dw i newydd ddysgu term: meingefn. Creuwch lun gyda’r meingefnau.

mab-y-mynydd-j-cyril-hughes

Mae Gwasg Carreg Gwalch yn cyfrifol am rai o’r gweithiau mwyaf lliwgar yn y maes dylunio cloriau. Mae llawer ohonynt yn cynnwys rhywbeth fel Micr*s*ft WordArt a sawl trosedd difrifol yn erbyn chwaeth. Mae arddangosyn 1845274695 yn cynnig hen ddyn gyda phentwr o luniau ar ei arffed. Er dydw i ddim wedi darllen y cynnwys dw i’n siwr bod J. Cyril Hughes yn haeddu clawr gwell. Dw i newydd ffeindio blyrb bach gan Lyn Ebenezer am y dyn a’i lyfr Mab y Mynydd: ‘Twyll yw’r darlun allanol ohono fel gŵr llonydd a bodlon. Gydol ei fywyd bu’n brwydro yn erbyn annhegwch, yn rhyw lefain aflonydd yn y blawd cenedlaethol a chymdeithasol. Ag yntau’n dal yn grwt ysgol, arweiniodd brotest yn erbyn bwriad y Swyddfa Ryfel i feddiannu tir uwchben Tregaron…’ Yn wreiddiol doedd dim diddordeb gyda fi ar sail y clawr ond a dweud y gwir dw i’n awyddus i ddarllen y llyfr yma. Mae J. Cyril yn swnio fel lej ac hanner ac mae Lyn yn cytuno gyda fi bod y clawr yn anaddas.

pa-beth-yr-aethoch-allan-i'w-achub-amlgyfranog

Mewn pig y Gwalch eleni roedd llyfr amlgyfranog Pa Beth yr Aethoch Allan i’w Achub? sy’n profi eu bod nhw yn gallu penodi rhywun sy’n gwybod ei ffordd o gwmpas PhotoShop wedi’r cyfan, sef Rhys Llwyd.

y-blaid-ffasgaidd-yng-nghymru-richard-wyn-jones

Edrychwn at ‘Y Blaid Ffasgaidd yng Nghymru’ trwy Wasg Prifysgol Cymru i orffen. Mewn gwirionedd doedd Plaid Cymru ddim yn ffasgaidd yn y dyddiau cynnar. Sori am y sboilyr. Mae’r holl beth yn addo rhywbeth sydd ddim actiwli yn broblem, fel pennawd Golwg360 gyda marc cwestiwn ar y diwedd. Yr atalnodiad pwysig yma ydy’r dyfynodau bach mewn gwyrdd, pa liw arall. Mae’r dylunydd wedi cael hwyl gyda fersiwn tywyll o hen logo’r Blaid, yr un gyda’r coed bytholwyrdd. Dyma enghraifft perffaith o beth sy’n bosib mewn prynhawn gyda syniad da.