Awdur: Elidir Jones

Fideos nawr! Diffyg rhyfedd cynhyrchu annibynnol ar y we

Helo. Elidir dwi. Ac mae gen i bethau i’w dweud. Ewch i nôl panad.

Flwyddyn diwetha, wnes i a fy nghyfaill Dafydd Prys sefydlu’r wefan Fideo Wyth. Os ‘da chi ddim ‘di clywed amdanom ni, peidiwch a phoeni. Dim chi ‘di’r unig un.

Ar Fideo Wyth, ‘da ni’n trafod bob math o stwff nyrdi, efo ffocws cryf ar gemau fideo. Ac ar ben sgwennu erthyglau, ‘da ni hefyd yn gwneud cynnwys fideo’n weddol gyson. Fel allwch chi ddisgwyl o’r enw. ‘Da ni’n gwneud adolygiadau, adroddiadau byw, trefnu digwyddiadau… ‘da ni wedi atgyfodi’r rhaglen S4C Mega o’r 90au cynnar (y tro diwetha i’r sianel roi unrhyw fath o sylw estynedig i gemau fideo, gyda llaw). Flwyddyn yma, fe wnaethon ni ddechrau cyflwyno eitemau ar raglen Y Lle. ‘Da ni’n hefyd yn gwneud fideos comedi. Dyma un gweddol boblogaidd ella wnewch chi licio. Mae Rhys Mwyn ynddo fo.

Y gwir ydi, dyna ydi’n fideo mwya poblogaidd hyd yn hyn. Ac efo twtsh yn llai na 500 o wylwyr (wrth i fi sgwennu hwn), mae’n deg dweud ein bod ni ddim yn union yn rhoi’r byd ar dân. Mae ‘na ddau reswm am hyn.

Yn gynta, ‘da ni’n rybish am hyrwyddo ein hunain. Fysa chi’n meddwl erbyn hyn fysa ganddo ni grys-T neu rwbath. Ond na. Dim byd. Sori.

Ac yn ail, dydi’r syniad o wneud (a gwylio) cynnwys fideo eich hun yn Gymraeg ddim cweit wedi cydio yn nychymyg pobol eto. A dwi ddim yn siŵr iawn pam. Dydi hi erioed wedi bod yn haws creu cynnwys safonol eich hun. Ac yn fwy pwysig, mae angen cynnwys Cymraeg arnom ni rŵan yn fwy nag erioed o’r blaen.

Nôl yn yr 80au, pan gafodd S4C ei sefydlu, roedd cael un sianel yn beth hollol naturiol. Dim ond pedair sianel oedd ‘na i gyd, wedi’r cwbwl. Ac roedd y ffordd oedd S4C yn cael ei redeg yn hollol naturiol hefyd, yn dilyn fformiwla’r hollol sianelau eraill: sawl comisiynydd, pob un yn edrych ar ôl adran wahanol, yn ateb i un pennaeth.

Ond bellach, ydi hi’n gwneud synnwyr cael un sianel yn trio plesio pawb yng Nghymru? Ac un comisiynydd yn penderfynu, er enghraifft, pa siâp ddylai “comedi Cymraeg” gymryd?

Wel, nag’di. Fel arall, fyswn i ddim yn sgwennu hwn.

Dydw i ddim yn bwriadu gweld bai ar S4C, gyda llaw, na galw am ddiwedd y sianel, nac unrhywbeth fel’na. Ond mae’r cyfle yma rŵan i gynhyrchu bob math o stwff mwy ymylol o gwmpas piler mawr S4C, sy’n sefyll yng nghanol bob dim.

(Mae ‘na ddadl i’w wneud, wrth gwrs, nad ydi stwff am gemau fideo a ffuglen wyddonol a ffantasi yn ymylol o gwbwl, yn enwedig i’w gymharu efo rhywbeth fel – o, dwi’m yn gwbod – Eisteddfod y Ffermwyr Ifanc. Ond wnawn ni adael hwnna lonydd am y tro.)

Mae’n rhyfedd cyn lleied o bobol sydd wedi meddwl am wneud eu cynnwys Cymraeg eu hun a’i sticio ar YouTube. Dwi wedi bod yn gweithio fel awdur a sgriptiwr am dair mlynedd erbyn hyn, yn treulio lot gormod o fy amser yn gwylio YouTube, a wnes i ddim meddwl am y peth. Achos dydi’r Cymry, ar y cyfan, ddim yn gwneud. Sy’n od, achos yn mhob rhan arall o’r byd creadigol, mae gan y Cymry agwedd hynod o iach at greu stwff yn annibynnol.

Mae ‘na gannoedd o awduron a beirdd yn mynd ati i sgwennu nofelau, straeon byrion a barddoniaeth, wedi eu cynnal gan rwydwaith gref o wahanol gyrff a chwmnïau. Mae gwaith sgriptwyr i’w weld mewn ambell noson o ddrama annibynnol ar hyd y lle, ac yn yr Eisteddfod bob blwyddyn. Dydi cyflwr blogiau Cymraeg erioed wedi bod yn gryfach, efo’r Blogiadur yn tynnu pob dim at ei gilydd a’i roi mewn un lle. Ac wrth gwrs, dyna’r Sîn Gerddoriaeth Gymraeg – cyflawniad mwya diwylliant Cymraeg dros yr hanner canrif diwetha, heb os nac oni bai. Mae’r ffaith bod pobol ifanc yn dal i godi gitârs, neu feicroffons, neu offerynnau pres, neu’n twidlo efo’u cyfrifiaduron, er mwyn gwneud cerddoriaeth Gymraeg wreiddiol a diddorol, yn beth y dyliwn ni i gyd fod yn falch iawn ohono fo.

Ond o ran cynnwys fideo? Boed o’n gomedi, yn ddrama, yn stwff ffeithiol? Wel, dydi’r dewis ddim yn grêt.

Ac o’r stwff sydd yn bodoli, mae’n nodedig iawn bod lot ohono fo wedi ei wneud gan blant – yn cynnwys sawl fideo am y gêm Minecraft…

(Cofio pan ddywedais i bod gemau’n berthnasol? Ddim i ymddangos yn smyg na’m byd, ond…)

… ac ambell i flog.

Na, dim blog. Flog. Vlog yn Saesneg. Mae’r ffaith bod hyd yn oed y gair Cymraeg am y peth yn ddryslyd yn deud lot, dydi?

O gael dewis, stwff ar wefannau fel YouTube a Twitch mae plant yn dueddol o wylio dyddiau yma, yn hytrach na theledu byw. A dydi’r arfer yna ddim yn mynd i newid unrhywbryd yn fuan. Rheswm arall, felly – os nad y rheswm pennaf – pam bod pethau angen newid.

Oni bai am hynny? Wel, mae angen llongyfarch criw’r rhaglen Y Neuadd am fynd yn syth at YouTube i’w ddarlledu, ac mae’n dda gweld ei fod wedi bod yn dipyn o lwyddiant. Ar yr un pryd, mae lot o gast a chriw’r rhaglen yn enwau cyfarwydd i wylwyr S4C beth bynnag. I fod yn llwyddiannus, dwi’n meddwl y dylai unrhyw “sîn” o gynnwys fideo Cymraeg feithrin talentau cwbwl newydd, yn gweithredu y tu allan i’r system sy’n bodoli’n barod, ac yn gwneud pethau na fyddai’n cael eu dangos ar sianel fel S4C.

I hynny allu digwydd, mae’n rhaid i lot o bethau newid. Ond mae angen i’r newid yna ddigwydd, ac yn fuan, neu fydd darlledu Cymraeg yn dod yn gwbwl amherthnasol.

Wel… yn fwy amherthnasol nag ydi o’n barod, o leia.

Mae angen rhyw fath o rwydwaith o fideos gwreiddiol Cymraeg, fel y Blogiadur, er mwyn rhoi popeth mewn un lle, hawdd i’w gyrraedd. Yn ddelfrydol, mae angen system o gefnogi cynhyrchwyr cynnwys Cymraeg yn ariannol – un ai drwy S4C, neu gorff newydd. Ond yn bwysicach na dim, mae angen gwylwyr. O fy mhrofiad fy hun, does dim byd yn rhoi mwy o foddhad i mi nag eistedd i lawr dros gyfnod o ddiwrnod neu ddau a chreu fideo newydd allan o ddim. Ond dydi’r teimlad wedyn, wrth weld mai dim ond llond llaw o bobol sydd wedi ei wylio, ddim cweit mor foddhaol.

Serch hynny, dwi yn bwriadu gwneud llawer iawn mwy o fideos, a rheini’n fwy ac yn fwy amrywiol, dros y misoedd nesa, achos dyna’r unig ffordd allwn ni gael y bêl i rowlio. Dwi’n gwadd unrhywun sy’n darllen hwn i ymuno efo fi. Ar eich iPhone, neu eich camcorder, neu ar offer proffesiynol wedi ei ddwyn o’ch stiwdio agosa…*

* Nodyn cyfreithiol: plis peidiwch â gwneud hyn.

… neu be bynnag. Ewch amdani. Efo’n gilydd, mae ganddo ni’r gallu i wyrdroi’r cyfryngau Cymraeg yn llwyr.

Ac wedi’r cwbwl, be bynnag ‘da chi’n wneud, ellith o ddim bod mor ddrwg â Îha Sheelagh, siawns.

Recordiau’r Cob: atgofion personol

y pethau ola wnes i brynu o'r siop heddiw

Pan ar wyliau ym Mharis yn y 90au cynnar, fe dderbyniais i record feinyl fel anrheg am y tro cynta: y gân o ddechrau’r Teenage Mutant Ninja (neu Hero) Turtles, mewn Ffrangeg. Dim y fath o beth fyddai’n ysbrydoli llawer o gariad at gerddoriaeth dros y blynyddoedd i ddod.

Ac felly y bu. Oni bai am The Smurfs Go Pop, Bad gan Michael Jackson, The Best Rock Album In The World – Ever! a chasgliad o soundtracks (y gorau o bell ffordd: Ghostbusters 2), doedd cerddoriaeth ddim wedi gwneud llawer o argraff arna i tan yn gymharol hwyr yn fy arddegau. Bryd hynny, yn bymtheg oed, fe es i ar brofiad gwaith i Recordiau’r Cob ym Mangor.

Wnes i ddewis mynd yno achos fy mod i’n hoff iawn o ffilmiau, a roedden nhw’n gwerthu amrywiaeth dda o fideos (a llond llaw o DVDs, oedd yn newydd iawn ar y pryd). Esiampl dda o golli’r pwynt yn llwyr. Roeddwn i allan o fy nyfnder. Achos eu bod nhw’n griw ffeind, gefais i’r cyfle i chwarae fy newis i o gerddoriaeth dros y siop o dro i dro. Ar ôl wastio deuddydd yn chwarae CDs oeddwn i’n berchen arnyn nhw’n barod, wnes i ddewis rhoi albym gan Blue Öyster Cult ymlaen – roeddwn i’n ymwybodol ohonyn nhw oherwydd bod Don’t Fear The Reaper wedi ei gynnwys ar The Best Rock Album In The World – Ever! (yn haeddiannol, dwi’n meddwl). Wrth i’r record ddechrau, dechreuodd Chris, un o staff y siop, sôn yn frwdfrydig amdanyn nhw, eu halbymau, eu cryfderon a gwendidau fel band byw, ac yn y blaen. Am y tro cynta, roeddwn i’n ymwybodol o gerddoriaeth fel rywbeth pwysig, a dim jyst fel rywbeth i’w roi ymlaen yn y cefndir ar siwrne gar. Ar ddiwedd yr wythnos, roeddwn i wedi fy newid am byth.

Doeddwn i dal ddim yn ymwybodol iawn o fandiau da tan rhai wythnosau’n ddiweddarach, pan ges i fy nghyflwyno i fandiau alternatif y 90au cynnar fel Nirvana a’r Smashing Pumpkins gan ffrind tra’n gwersylla ym Meddgelert. Yn ôl ym Mangor, i Recordiau’r Cob es i’n syth er mwyn cael gafael ar eu stwff. Dwi’n cofio prynu Mellon Collie And The Infinite Sadness gan y Smashing Pumpkins a Chocolate Starfish And The Hot-Dog Flavoured Water gan Limp Bizkit ar yr un dydd, a dod i’r penderfyniad ar ôl gwrando arnyn nhw bod un yn wych, a’r llall yn rybish pur. Wna i adael i chi ddyfalu p’run oedd p’run. O’r foment yna, doeddwn i ddim isio gwrando ar gerddoriaeth rybish bellach, a dechreuais i wario lot, lot gormod o bres yn Recordiau’r Cob bob Dydd Sadwrn. Fel canlyniad uniongyrchol i hyn, wnes i bigo gitâr bâs i fyny, a chwarae mewn amrywiaeth o fandiau ysgol, cyn cyd-ffurfio’r band Plant Duw yn 2004.

Ychydig o flynyddoedd wedyn, wnes i ddewis astudio yn Aberystwyth (am ryw reswm), a daeth Andy’s (ac, yn ddiweddarach, Backbeat) Records yn bwysig iawn i mi yn ystod fy nghyfnod yno. Roedd yr un peth yn wir am Spiller’s Records pan wnes i raddau pellach yng Nghaerdydd. Ond doedd yr un siop recordiau’n gallu cyffwrdd Recordiau’r Cob (er fy mod i erbyn hyn yn deall yr hoffter mawr tuag at Spiller’s – mae’n drysor o siop, gyda staff cyfeillgar a hynod wybodus, yn ganolog i’r sîn byw yng Nghaerdydd, a dylai gael ei gefnogi gan bawb yn y brifddinas). Ar bob trip adre i Fangor, roeddwn i’n gwneud yn siwr fy mod i’n gwario ffortiwn yn Cob, yn ogystal â chael rhywbeth i’w fwyta o’r Tŷ Pizza ym Mangor Uchaf, os oeddwn i’n llwglyd ai peidio.

Fis Medi diwethaf, yn gwynebu dyfodol ansicr, symudais i’n ôl i Fangor, ac ailddarganfod pleserau Cob o wythnos i wythnos. Yna, tua’r Nadolig, dechreuodd y sïon bod y siop am gau. Wrth i’r sibrydion grisialu i mewn i wirionedd, do’n i ddim cweit yn gallu derbyn y peth. Wir yr, wnes i dreulio bore Dolig 2011 yn meddwl yn ddifrifol am brynu’r siop, ac am ffyrdd o wneud i’r busnes weithio yn yr oes ddigidol. Yn amlwg, wnes i ddim, oherwydd diogrwydd.

Dros fisoedd cynta 2012, es i ddim i mewn i Cob. Doeddwn i ddim isio gweld y lle efo llai o stoc, sticeri sêl dros y ffenestri, yn gysgod o sut yr oedd o. Gan fy mod i ddim ym Mangor ar Fawrth 24, diwrnod ola’r siop, penderfynais i fynd yno heddiw am y tro ola (doedd y ffaith bod popeth yn hanner pris ddim yn brifo). Gerddais i allan, dau fag yn llawn feinyls, CDs a DVDs, yn brwydro’n wrol erbyn yr awydd i grio.

A rwan, tra bydda i ym Mangor, dwi’n gwynebu dyfodol o gael fy ngherddoriaeth o iTunes, Amazon, HMV (bellach yn gwerthu mwy o gemau cyfrifiadur na CDs), neu drwy archebu o siopau eraill. Mae lot o bobol yn gwrthwynebu cerddoriaeth ddigidol oherwydd eu bod yn hoff o’r record fel gwrthrych corfforol. Dwi’n sicr yn deall hyn. Mae casgliad recordiau yn ddarn o gelfyddyd, yn unigryw i chi, sy’n dweud gymaint am eich personoliaeth. Os ydw i’n ymweld â chartref ffrind, dwi’n anelu’n syth am y casgliad recordiau, neu ffilmiau, neu lyfrau, er mwyn cael gwybod mwy amdanyn nhw. Pryd oedd y tro diwetha i rywun ofyn am gael gweld y caneuon yn eich cyfri iTunes, neu’r e-lyfrau wedi eu llwytho ar eich Kindle?

Ond i fi, y peth gorau am fynd i siop recordiau ydi’r broses o siopa. Dywedwch eich bod chi’n mynd i mewn achos eich bod chi ar ôl record gan Queen. I ffwrdd a chi at y bandiau sy’n dechrau efo Q, chwilio am eich record, dod ar draws un gan Queens Of The Stone Age, cofio eu bod nhw’n fand da, taflu eich llygadau i’r dde, gweld record gan y Ramones, neu Rage Against The Machine, neu Radiohead, a cherdded allan o’r siop, tri chwarter awr yn ddiweddarach, efo trysorfa o gerddoriaeth. Cymharwch hwnna i’r broses o siopa ar iTunes: teipio ‘Queen’ i mewn, ffeindio eich albym (neu, yn fwy aml na pheidio’r dyddiau yma, eich un gân), logio i ffwrdd. Dim proses o ddarganfod, dim gwefr wrth ddod o hyd i rywbeth newydd. Dim hwyl. Cyn i mi gerdded i mewn i Cob heddiw, doedd gen i ddim syniad be fyddai yn fy mag(iau) yn cerdded allan. All prynu MP3s gynnig yr un profiad?

Ar y ffordd adre o fy nhrip ola i Recordiau’r Cob, wnes i basio criw o fyfyrwyr yn ymgyrchu mewn etholiad coleg (rhywbeth arall sy’n ennyn dim byd ond casineb pur gen i). Fe welodd un ohonyn nhw fy magiau melyn llachar, troi at ffrind, a dweud:

“I thought Cob Records had closed already.”

Mae Dydd Sadwrn, Mawrth 24, yn ddiwrnod pwysig yn hanes y ddinas, pan fydd un o siopau mwyaf hanesyddol Bangor yn cau am byth. A doedd y boi yma ddim yn gwybod amdano fo. Dwi’n amau ei fod o wedi camu drwy ddrysau’r lle ers oes pys, os ydi o wedi gwneud erioed. Pam fysa fo’n gwneud, pan fedrith o lawrlwytho holl ouvre Jessie J neu Snow Patrol, yng nghysur ei ystafell, yn ei drôns? Tydi technoleg yn wych?

Rai misoedd yn ôl, ddeues i ar draws dyfyniad gan yr awdur Nick Hornby, sy’n crynhoi fy nheimladau ar y mater yn reit dda:

“Yes, yes, I know. It’s easier to download music and probably cheaper. But what’s playing on your favourite download store when you walk into it? Nothing, that’s what. Who are you going to meet in there? Nobody. Where are the notice boards offering flatshares and vacant slots in bands destined for superstardom? Who’s going to tell you to stop listening to that and start listening to this? Go ahead and save yourself a couple of quid. The saving will cost you a career, a set of cool friends, musical taste and, eventually, your soul. Record stores can’t save your life, but they can give you a better one.”

Mor wir. Y peth arall pwysig am Cob, wrth gwrs, oedd ei fod yn gwbwl ganolog i sîn gerddoriaeth Gymraeg y gogledd. Gwenais heddiw wrth weld ein halbym diwethaf ar werth am bris rhad (ia wir, tan Fawrth 24, gallech chi fod yn berchen ar y record wnaeth cylchgrawn Y Selar alw’n “seithfed albym Cymraeg gorau’r flwyddyn” am £6 yn unig – bargen!). Gobeithio wir fydd siopau Cymraeg yr ardal, fel Palas Print, yn gwneud eu gorau glas i stocio pob un record Gymraeg newydd o hyn ymlaen. Dwi ddim yn gweld llawer o dystiolaeth eu bod yn gwneud ar y funud, ond mae’n siwr eich bod chi’n gallu dweud o dôn hapus yr erthygl yma fy mod i’n un sydd wastad yn byw mewn gobaith.

Dwi’n gwbwl sicr fyddai fy mand i ddim yn bodoli heddiw heb Recordiau’r Cob, ac yn siwr bod yr un peth yn wir am nifer o fandiau â’u gwreiddiau ym Mangor. Faint o fandiau posib y dyfodol fydd ddim yn bodoli oherwydd bod Cob yn gorfod cau ei ddrysau? Faint o filoedd o blant Bangor fydd fel fi, yn anymwybodol o wir ergyd cerddoriaeth dda, a heb unrhywle i’w haddysgu nhw? Pa reswm sydd gan unrhywun i fynd i siopa ym Mangor rwan, beth bynnag?

Os ydi’r Tŷ Pizza’n cau, dwi’n symud.