Anghofiwch Edward H: Yr hen, hen, hen ffordd Gymreig o fyw

Yng nghanol paratoadau byrlymus gig Nadolig Mafon yng Nghrymych wythnos diwethaf, daeth i mi ennyd prin o glirder meddwl: nostalgia sydd ar fai. Mae’n hen jôc yn y Gymru freintiedig Gymraeg mai gair Cymraeg yw hiraeth, yn unigryw i’n hiaith a’n diwylliant; ni cheir gair sy’n cyfateb iddo yn y Saesneg dlawd. Ond hiraeth yw ein brwydr fwyaf. Pam arall y mae digwyddiadau fel Tryweryn yn dal i fod mor ganolog i’r ffordd y mae nifer fawr o genedlaetholwyr yn diffinio eu Cymreictod? Bu storm enfawr (ar Twitter, beth bynnag) y llynedd wedi i Iolo o Y Ffug bostio ‘Anghofiwch Tryweryn’ o gyfrif y band. Heb ystyried tarddiad y llinell cafwyd unigolion o bob oed yn rhegi a bloeddio mai amharch llwyr oedd y datganiad. Ai’r rhamant ynghlwm a’r symudiad yn y 60au sydd ar fai? Ai ni’r Cymry sydd wedi bod o dan orthwm ac wedi brwydro mor hir hyd nes ein bod ond yn gallu cymryd ysbrydoliaeth o’r trychinebau diwylliannol? Wedi’r cyfan, anaml iawn y sonir am lwyddiannau’r symudiad iaith Gymraeg ond am brotest symbolaidd Pont Trefechan (a doniol oedd gweld dicter nifer o Gymry nad oedd cynhyrchiad y Theatr Gen o’r digwyddiad yn ddigon nostalgic iddyn nhw). Efallai mai angen cyffredinol sydd ar Gymry i fod yn hyderus yn ein diwylliant yn lle defnyddio grym diwylliannau arall fel esgus dros fethu. Ond dadl arall yw honno. Yr eiliad o glirder meddwl i mi oedd mai nostalgia sy’n gyrru sîn roc Cymru ers y 60au a’r 70au chwyldroadol hynny. Mae bron pob symudiad ers hynny wedi bod yn ymgais i ail-fyw cyfnod Edward H a Neuadd Blaendyffryn.

Meddwl oeddwn i ar y pryd am yr oedolion ifanc nad oedd yn y gig; pobl tua’r un oed a mi, rhai ychydig yn hŷn; a nifer o rheini ddim yn dod gan nad oedd bandiau yr oedden nhw’n eu hadnabod ers eu dyddiau ysgol (llynedd, Mattoidz oedd yn chwarae). Dwi’n hoff iawn o Mattoidz, ond sîn gerddoriaeth, a diwylliant yn gyffredinol yw’r hyn sy’n digwydd yn awr, ar yr eiliad hon. Y pedwar band ifanc yn chwarae i 400 o bobl y noson honno oedd y sîn a nhw oedd y diwylliant. Nhw sy’n byw’r Gymru fodern; yn palu trwyddi, yn siarad amdani, yn ei llusgo ymlaen gyda nhw. Ond nid yma y mae pobl eisiau. Mae llawer o Gymry eisiau i’w diwylliant Cymreig nhw aros lle y mae, fel novelty bach hyfryd iddyn nhw ei fwynhau pan mae nhw adref o Gaerdydd dros y Nadolig. Dwi’n cofio sefyll ar ymylon protest Cymdeithas yr Iaith ar Bont Trefechan ym mis Chwefror yn gwrando ar rhywun (ymddiheiriadau, gwn i ddim bwy) yn datgan mae eisiau i’w hardal HI aros yn Gymraeg oedd hi. Dyna pam oedd hi yn y brotest. Eisiau cadw ei hardal fach hi yr union fel yr oedd pan adawodd hi am y coleg. Pa ots am bawb arall. A dyma yw problem y sîn mewn nifer o lefydd, yn enwedig mewn ardaloedd mwy gwledig, lle mae nifer yn dianc i ffwrdd beth bynnag. Mae’n braf cael mynd yn ôl yno i fwynhau’r ‘diwylliant traddodiadol’ ond dydyn nhw methu aros i fynd nôl i’w dinasoedd mawr am ychydig o ddiwylliant go iawn.

Dyma pam yr oedd 5000 (3000-8000 yn dibynnu ar y ffynhonnell) yn gwylio Edward H Dafis yn yr Eisteddfod fis Awst. Wrth gwrs, mae gan bawb hawl i edmygu eu caneuon, ond peidiwch ag esgus fod eu cerddoriaeth yn berthnasol yn awr na’u bod nhw erioed wedi bod yn offerynwyr na chyfansoddwyr arbennig o safonol. Yna oherwydd yr hiraeth oedd nifer fawr; a’r peth trist yw bod nifer o’r rhai hyn wedi pasio’r hiraeth ymlaen i’w plant. Dyna lle ‘roedd bandiau ag artistiaid ym Maes B yn chwarae i gynulleidfa o wyth o bobl, a’n pobl ifanc – achubwyr yr iaith – yn gwylio hen ddyn yn canu o gopi. Petai’r digwyddiad yn un ynysig mewn sîn fywiog, hunan-gynhaoliol, buasai’n ddigwyddiad positif, ond mae gweld cynifer o bobl ifanc, a thrwch diwylliant iaith Gymraeg Cymru yn pentyru i ail-fyw gorffennol na fu, yn dorcalonnus. Pa ots os yw gigiau y dyddiau yma’n debyg i gigiau’r 70au? Dyw technoleg ddim yr un peth, dyw ein cyfryngau ddim yr un peth, a dyw pobl ifanc yn sicr ddim yr un peth. Mae’n hen bryd i’r hen ffordd Gymreig o weld ein diwylliant i newid.

Ar ben arall y sbectrwm mae bandiau ifanc, di-brofiad sy’n ysu i gael eu caneuon wedi eu clywed. Roedd yn ddiddorol i mi ddechrau sgwrsio gydag ambell i fand dros Twitter yn ddiweddar am effaith y cyfryngau ar y sîn Gymraeg, a darganfod bod nifer ohonynt yn cwyno am nad oeddent yn cael sylw ar Radio Cymru. Eto, mae ein diwylliant Cymraeg wedi mynnu mai Radio Cymru YW diwylliant; mai yma yn unig y mae’r pethau da yn digwydd; yma yn unig y cewch glod sydd werth unrhywbeth; yma y mae pob band gwerth ei halen yn cyrraedd. Rôl gorsaf radio mewn diwylliant bychan yw i ddarlunio diwylliant i gynulleidfa ehagach. Nid eu rol nhw yw i greu a hyrwyddo’r gerddoriaeth, ond yn hytrach, i ddefnyddio digwyddiadau fel dechreubwynt i’w gwaith. Gellir dadlau a ydynt yn gwneud hyn yn effeithiol ai peidio, ond cefais fraw clywed y bandiau ifanc yma’n cwyno nad oeddent ar y radio. Yn amlwg, mae angen dechreubwynt, ac mae gigiau’n cael eu cynnal dros Gymru (yn achlysurol), ond os mai llafur cariad yw eu cerddoriaeth, dylai chwarae i gynulleidfa ddim bod yn broblem. O safbwynt trefnydd gigiau, dwi’n teimlo mai arna i y mae’r cyfrifoldeb i gynnwys bandiau ifanc, addawol ar y line-up yn hytrach na swyddogaeth gorsaf radio. Yr hyn sy’n ofid ydy nad ydy Radio Cymru na rhai o gyfryngau arall amlwg Cymru wastad yn gwrando ar yr hyn sydd yn digwydd ar y gwaelod. Yn amlwg, y gigiau sy’n dod yn gyntaf ac airplay wedi hynny gyda nifer o gamau yn y canol, ac ar adegau, mae’n rhaid i fandiau ac artistiaid aberthu rhywfaint i gael y gigiau cynnar ac i roi eu sŵn eu hunain allan i’w glywed. Mae’n help os oes gyda nhw sŵn unigryw y mae pobl yn awchu i’w glywed. Rôl Radio Cymru, cwmnïau teledu a’r wasg yw i gofnodi’r digwyddiadau diwylliannol yma. I gynulleidfa ehangach, mae’n weithred holl-bwysig ond yn cael ei anghofio’n rhy aml.

Ta waeth, y noson honno roedd pedwar band go ifanc yn chwarae mewn pentref go fach mewn sir go amherthnasol i neuadd llawn o bobl ifanc nad sy’n rhan o’r brif ffrwd Gymreig gan amlaf. Yma mae diwylliant. Yma mae’r Gymru fodern. Anghofiwch Dryweryn, anghofiwch Edward H, Ni Yw yr Haul.

Siwper Cêt ac Ambell Fêt: llenyddiaeth Bro Dinbych

Siwper Cêt ac ambell Fêt
Sesiwn i ddathlu campau a rhempau llenyddol Bro Dinbych

Cerddi a chaneuon gan…

Catrin Dafydd, Osian Rhys Jones, Rhys Iorwerth, Twm Morys, Aneirin Karadog, Dewi Prysor, Myrddin ap Dafydd, Ifor ap Glyn, Gwyneth Glyn, Geraint Lovgreen, Eurig Salisbury, Mei Mac, Ifan Prys, Nici Beech, Iwan Rhys, Arwyn Groe a llawer mwy…

Nos Fawrth, 6ed o Awst 2013

7.30PM
Clwb Rygbi Dinbych

Rhagor o fanylion am y digwyddiad ar wefan Bragdy’r Beirdd

Poster gan Rhys Aneirin

Bragdy’r Beirdd: Ifor ap Glyn, Llwybr Llaethog a mwy

Bragdy'r Beirdd

Heno:

Llwybr Llaethog yn cadw’r curiad i:
Ifor ap Glyn

Beirdd y Bragdy:
Catrin Dafydd
Osian Rhys Jones
Rhys Iorwerth

Aled Rheon
Pobol Y Twll (DJ)

8YH
Nos Wener 21 Mehefin 2013
Rockin’ Chair
Glan yr Afon
Caerdydd

Mynediad am ddim!

Cer i wefan Bragdy’r Beirdd am ragor o wybodaeth.

Casgliad newydd Recordiau Afiach: Stop The G8

stop-g8-de-cymruDyma gasgliad er mwyn codi arian i’r grŵp Stop G8 De Cymru gan Recordiau Afiach. Grŵp ydyw sydd am brotestio yn Llundain ar yr 11eg o Fehefin yn erbyn cynhadledd y G8, ble mae arweinwyr yr wyth gwlad gyfoethocaf yn gwneud penderfyniadau dros bawb arall. Dydyn nhw ddim yn ein cynrychioli ni, pobol eu gwledydd eu hunain, ac yn sicr nid ŷnt yn cynrychioli pobl o wledydd eraill y mae eu penderfyniadau yn eu heffeithio.

Mae’r CD ei hunain yn gasgliad ffrwydrol o 23 can sydd yn drawstoriad eang o genres, arddulliau cerddorol ac ieithoedd gwahanol.

Ceir traciau gan artistiaid breakcore, pync, drwm a bas, pop, hip hop, gwerin, ska i enwi rhai. Y mae cyfraniadau o’r Eidal (Gab de la Vega), gan deithwyr sydd yn byw ‘ar site’ yn Ne Cymru (Kilnaboy) a chyfraniad gan artist sydd yn byw ym Merlin (Lost Soul). Ceir lu o gyfraniadau gan ferched, Efa Supertramp gyda’i acwstig-pync, hip hop Rufus Mufasa, electronica amrwd Ammon ac anrhefn electronica popwyllt Little Eris. Ceir hefyd artistiad o gefndiroedd ethnig amrywiol ac transrywiol ar y CD. Gwahanol iawn i’r traddodoad yn yr SRG o ddynion ifanc gwyn ddosbarth canol sydd yn llenwi rhaglenni Ochr 1 a chylchgronau fel Y Selar.

Peth difyr arall ynghylch y CD hon yw bod trawstoriad o ansawdd recordio. Y mae recordiad Mwstad a Amon yn ‘low-fi’ ac yn adlewyrchu natur D.I.Y eu recordiadau, tra mae caneuon gan rai fel Grand Collapse a’r Parlimentalist, o safon ‘broffesiynol’.

Adlewyrchai hyn oll slogan Stop G8 y flwyddyn hon sef: ‘un frwydr gyffredin’ y mae pobl o bob math o gefndiroedd yn dod at ei gilydd i gwffio’r system. Yn y CD y mae hyn ar waith gyda’r genres, artistiad a cherddoriaeth amrywiol yn cael ei gyrfranu fel rhan o’r frwydr. Mae’r cerddoriaeth ei hyn yn ysbrydoliaeth ond mae gormod o ganeuon i rhoi adolygiad teg ohonynt i gyd! Dwi’n chwarae’r CD yn ddi stop a un peth gellid dwed am y cerddoriaeth yma, rhaid ei chwarae’n uchel! Cerddoriaeth ar gyfer dawnsio’n wyllt ydyw.

Y mae gwrthdystiadau Stop G8 yr wythnos hon yn Llundain, mae arian o’r CD hwn yn talu ar gyfer trafnidiaeth i ymgyrchwyr ymuno yn y protestio a’r hwyl. Os gwerthir rhagor o CD’s ar ol protestiadau yn erbyn y G8 mi fydd gweddill yr arian yn talu i ymgyrchwyr o Dde Cymru deithio i brotestio yn erbyn y G8 yn yr Almaen y flwyddyn nesaf. Mae modd prynu’r CD arlein a hefyd mae modd ei brynu yn nigwyddiad Afiach nesaf.

Disc-claimyr!: Dwi’n ffrindiau gyda’r criw Afiach, oeddwn eisiau bod yn glir am hynny gan fod nepotistiaeth yn y byd Cymreig yn bob man ond oeddwn hefyd eisiau ysgrifennu am y CD gwych hwn. Efallai fy mod i yn ‘biased’ gan fod caneuon gan fy nghariad a fy ffrindiau ar y CD (wUw, Radio Rhydd, Efa Supertramp, Little Eris a Ammon i enwi rhai).Os yr wyt ti am gefnogi’r system ariannol pryna y CD a sgwennu adolygiad dy hyn! Be wyt ti’n feddwl ohoni?

Gigs Cymdeithas, Clwb Rygbi Llanilltud Fawr

Roedd Ian Dury and The Blockheads yn canu am resymau dros fod yn siriol.

Wel, mae lot o bobl yn cyffroi am gigs Cymraeg ar hyn o bryd. Mae ‘na lot llai o bryderon am gerddoriaeth Cymraeg yn yr arddull poblogaidd haf yma, yn enwedig ar ôl Hanner Cant a’r holl ymdrechion aelodau Cymdeithas yr Iaith.

Oes cylchred i’r sin Cymraeg? Pethau yn mynd yn dawelach am gyfnod ac maen nhw yn codi eto. Dyma sut mae pethau yn teimlo. (Ac mae croeso i ti mynegi barnau eraill yn y sylwadau.)

Gwelaf i chi ger y llwyfan!

Mae’r holl fudiadau iaith newydd yn ddigon iawn ond pa fath o gigs fyddan nhw yn ei drefnu?