Y Twll

Pantycelyn: Addysg ar ei orau

Mae bygythiadau gan Prifysgol Aberystwyth i gau Neuadd Pantycelyn, Neuadd Cymraeg y Brifysgol, wedi cael ymateb ffyrnig. Islaw, dwi’n manylu ar fy mhrofiad i o fyw ym Mhantycelyn er mwyn dangos pwysigrwydd y Neuadd.

Pan gyrhaeddais Neuadd Pantycelyn yn 2007, ro’n i’n di-Gymraeg a swil iawn. Dwi’n dod o dde-ddwyrain Lloegr yn wreiddiol, lle na siaredir Cymraeg, ac mae gen i syndrom Asperger, sy’n tarfu ar fy nealltwriaeth o sut i gymdeithasu ac ati.

Bu hyn yn newid yn gyflym! Cymraeg yw’r iaith bob dydd ym Mhantycelyn, ac ro’n i’n clywed e bobman – yn y coridorau, yn y Lolfa Fawr, yn y Ffreutur a mewn digwyddiadau cymdeithasol. Des i nabod lawer o bobl: mae’r ffurfweddiad yr adeilad, gyda choridorau agored ac ystafelloedd cymunedol, yn hwyluso cymdeithasu, ac yn hytrach na byw mewn fflat ble fyddai’n nabod efallai pump o bobl eraill, ces i gyfle gwych i fyw mewn cymuned bywiog o dros 200 o bobl. Roedd hynny’n profiad addysgol hefyd – des yn ffrindiau gyda phobl o bob ran o Gymru a thu hwnt, gydag amrwyiaeth helaeth o brofiadau, acenion a thafodiaethau. Dyma Cymru o dan un tô!

Mae’r ffurfweddiad y Neuadd hefyd yn hybu gweithgareddau, fel Corau, grwpiau eisteddfotol, Cymdeithas Taliesin (llenyddiaeth Cymraeg) a llawer mwy. Mae lleoli’r rhain yn yr un adeilad a’r llety yn arwain at llawer iawn yn mynychu’r fath cymdeithasau: mae dros 100 o fyfyrwyr yn y Côr Mawr yn aml. O fy safbwynt i fy hunan, bues yn cerdded heibio’r stafelloedd lle oedd y rhain yn digwydd, a nes i ymuno â llawer ohonyn nhw wedyn. Felly, dyma fi’n dysgu lawer am ddiwylliant Cymru, rhywbeth fyse fi fyth yn cael dysgu fel rhan o fy nghwrs academaidd.

Dw i ddim yn unig yn y fath bethau. Mae llawer o fyfyrwyr wedi dod i Bantycelyn o gefndir di-Gymraeg ac yno wedi gadael y Neuadd yn rhugl yn y Gymraeg. I lawer o Gymry hyd yn oed, sydd wedi dysgu’r Gymraeg yn yr ysgol, mae byw ym Mhantycelyn yw eu profiad gyntaf o’r Gymraeg fel iaith fyw, dydd i ddydd. Yn Rali Fawr Pantycelyn, a gynhaliwyd yn mis Chwefror 2014, bu Adam Price yn ymhelaethu ar sut naeth ei frawd ddod i Bantycelyn a dysgu Cymraeg, gan ddweud bod hynny wedi ysbrydoli fe hefyd i ddysgu’r Gymraeg. Dychmyga pa mor wahanol fyddai gwleidyddiaeth Plaid Cymru pe tasai rywun mor ddylanwadol ag Adam Price ddim wedi dysgu Cymraeg! Mae’r Neuadd wedi newid llawer o fywydau, gan gynnwys iaith, diwylliant ac hwyluso cymdeithasu ac annog pobl i gymryd rhan.

Mae Pantycelyn wedi newid fy mywyd yn llwyr, ac wedi agor llawer o ddrysau i mi. Ac yn wir, dyna beth yw addysg. Dw i wedi dysgu gymaint – Y Gymraeg, y diwylliant Cymreig, sgiliau cymdeithasol – nad oedd gennyf cyfle i ddysgu (o leiaf i lefel uchel) fel rhan o fy nghwrs yn y Brifysgol. Dyma efallai’r swyddogaeth mwyaf mae prifysgol yn gallu cyflawni: darparu’r fath addysg drwy brofiadau, drwy’r ochr llety, ochr yn ochr gyda’r darpariaeth academaidd safonol.

Mae’r Brifysgol yn gorfod rhoi ystyriaeth arbennig i’r Gymraeg, o dan ei siarter frenhinol (4.5):

“rhoi sylw arbennig, gan weithredu ar ei phen ei hun neu ar y cyd ag eraill, i anghenion addysgol Cymru, gyda golwg ar yr iaith Gymraeg a diwylliant, datblygiad economaidd a thraddodiadau cymdeithasol Cymru.”

Mae’r Brifysgol hefyd yn dweud eu bod yn awyddus i denu mwy o fyfyrwyr o Gymru i’r Brifysgol.

Mae Pantycelyn yn cyflawni’r amcanion yma fel y mae! Mae’n darparu profiad addysgol o’r Gymraeg ni cheir un rhywle arall yn y byd; mae’n Neuadd enwog ac eiconig sydd yn tenu darpar-fyfyrwyr o draws Cymru i’r Brifysgol. Yn aml, dydy darpar-fyfyrwyr Cymraeg eu hiaith ddim yn sôn am mynd i Aberystwyth, mae’n nhw’n sôn am mynd i Bantycelyn. Dyma sy’n dangos pa mor pwerus o arf recriwtio a marchnata yw Neuadd Pantycelyn. Hefyd, mae gan y Brifysgol cyfrifoldebau arbennig, fel yr unig Prifysgol sydd yng nghanol Cymru, ddim yn bell o’r ffin rhwng gogledd a de, ac fel y Brifysgol gyntaf yng Nghymru, i gynnal a chadw’r iaith Gymraeg yn y Brifysgol a’r genedl. Felly pe fyddai Prifysgol Aberystwyth yn cau Neuadd Pantycelyn, byddan nhw’n tanseilio’u strategaethau eu hunain ac wfftio eu cyfrifoldebau.

Beth sydd angen ei wneud felly? Cydnabyddir bod angen gwaith adnewyddu mawr ar Bantycelyn, er enghraifft y tô a’r ffenestri, tra’n cadw’r strwythur a chymeriad sydd yn wneud yr adeilad yn hwb i’r iaith a diwylliant Cymraeg. Mae’r Neuadd yn haeddu’r fath buddsoddiad, gan bod hyd yn oed awdurdodau’r Brifysgol yn cyfaddef bod diffyg buddsoddiad yn y Neuadd wedi bod ers blynyddoedd. Felly mae angen gosod amserlen pendant i wneud y gwaith yma. Tan hynny, mae angen cadw’r Neuadd ar agor, i sicrhau na chollir y cymuned arbennig sydd ynddi.

Fel hyn, mae’r Brifysgol yn gallu gweithio tuag at gyflawni ei hamcanion a’i chyfrifoldebau, ac mae pobl fel fi’n gallu cael profiad anhygoel. Hyd nes bod hynny’n digwydd, mae’r brwydr Pantycelyn yn parhau.

Lluniau gan Keith Morris (caniatâd), Dogfael (Comin Creu) ac Erin Angharad Owen (caniatâd)

Cymru, cenedlaetholdeb ‘cul’ a Carwyn Jones: fy safbwynt i

Mae’r term ‘narrow nationalist’ wedi cael ei ddefnyddio hyd at syrffed yn y gorffennol i ddisgrifio cenedlaetholwyr Cymreig, yn enwedig gan ein cyfeillion goleuedig yn y Blaid Lafur.

Mudiad pwyso ceidwadol ydy Plaid Cymru wedi bod erioed i ‘internationalists’ y Blaid Lafur, ac mae’n amlwg bod y term wedi cael ei adfywio yn ddiweddar gan ein hannwyl Brif Weinidog.

Roedd y Western Mail yn ystyried y datganiad yn ddigon pwysig i’w brintio y diwrnod wedi’r etholiad, ac erbyn diwedd yr wythnos roedd hyd yn oed Andrew RT Davies wedi defnyddio’r term i ddisgrifio Leanne Wood unwaith eto.

Mae Cymru’n un o wledydd tlotaf Ewrop, gyda’r gorllewin a chymoedd y de ymhlith yr ychydig rhanbarthau yng ngorllewin Ewrop sy’n derbyn cymorthdaliadau Ewropeaidd i ardaloedd tlawd. Mae’n hiaith o dan warchae parhaol gyda rhyw sylwadau ymfflamychol yn dod i olwg y cyhoedd bron bob yn ail wythnos. Bydd yn rhaid brwydro hyd at syrffed i gyrraedd sefyllfa lle y cawn ein parchu i’r un raddau â’r Alban neu hyd yn oed Gogledd Iwerddon.

Mae cymaint o resymau pam rwy’n galw fy hun yn genedlaetholwr, ond y rheswm pennaf yw fy mod am i Gymru gael ein trin fel cenedl normal, lle nad oes rhaid brwydro bob dydd am yr hawl i gael ein cydnabod.

Rwy’n gallu deall bod Carwyn, sydd heb ronyn o uchelgais dros Gymru, ac sy’n elwa’n etholiadol o gadw Cymru’n dlawd, yn gallu difrïo’r term ‘nationalist’ i ddisgrifio pobl sydd am newid radical i’r status quo.

Fodd bynnag, fedra i ddim derbyn cael fy ngalw yn berson ‘cul’ am eisiau’r gorau i ‘nghenedl. Rwy’n siarad chwe iaith, wedi byw mewn tair gwlad wahanol ac mae gen i ffrindiau ar bedwar cyfandir.

Y person cul, yn yr achos hwn, yw’r Prif Weinidog ei hun – yn rhy gul i weld heibio i’w fyd bach cysurus ei hun ar yr argyfwng economaidd, cymdeithasol a gwleidyddol sy’n taro ein cenedl.

Mwng gan Super Furry Animals – trac-wrth-drac (i’r ffans)

Tra bod rhai o’r byd wrthi’n darganfod Super Furry Animals, mae rhai ohonom ni yn gwrando ar Mwng bob pythefnos ers blynyddoedd.

Beth sydd ar ôl i wrandawyr sy’n (gor)gyfarwydd â Mwng?

Does dim rhaid i mi ddweud pa mor wych yw’r albwm, does dim rhaid ailadrodd y straeon am y tanc a does dim rhaid dweud bod cerddoriaeth yn iaith ryngwladol (o sgrechian).

Felly dyma ambell nodyn am Mwng i ffans Super Furry Animals.

Dw i ddim yn ceisio cynnig canllaw diffiniol neu ddim byd, dim ond meddyliau randym ar yr unig albwm yn fy ngasgliad sydd ar bedwar fformat; gasét, CD, digidol a finyl bellach.

Drygioni

Sain dechrau recordio tap yw’r eiliad gyntaf o’r gân a record hon. Mae’n swnio’n amrwd, yn cyfeirio at y broses recordio ac mae’n wych. Gall dychmygu’r cynhyrchydd Gorwel Owen wrth y desg. Mae mwy o chwarae gyda thapiau yn y gân nes ymlaen.

Mwng oedd yr albwm syth ar ôl Guerilla ac mae tebygrwydd o ran steil glam troed drwm i Keep The Cosmic Trigger Happy oddi ar yr albwm honno a phethau glam fel Tocyn gan Bran, Roxy Music ac ati.

O ran geiriau mae Gruff yn dychwelyd i rai o’i hoff themau. ‘Drygioni’ yn swnio fel ‘drug’ ac mae fe wedi blino. (Gweler hefyd: ‘sleep deprivation’ oddi ar Guacamole, ‘dwy awr o gwsg’ oddi ar Pam V).

Mae’n anodd peidio cofio roedd y Cynulliad yn sefydliad newydd sbon pan mae fe’n odli ar ‘datganoli’.

@ytwll @carlmorris @superfurry bît cowbell Drygioni yn fatgoffa o agoriad Gwesty Cymru. Cofio’r wefr o’i glywed y tro cyntaf: hit LP Cymraeg — Gareth Morlais (@melynmelyn) May 1, 2015

Ymaelodi â’r Ymylon

Ydyn nhw yn cyfeirio at Gymru yn gyffredinol fel cenedl ar yr ymylon neu’i statws fel band sydd wedi lleihau’i ddefnydd o’r Gymraeg? Bach o’r ddau dw i’n credu ond yn tueddu tuag at yr ail. Pwy oedd y bobl a oedd yn cwestiynu iaith y band? Dyma gartwn yn rhifyn 7 o’r ffansin Seren Dan Gwmwl yn haf 1998: Roedd Golwg o Fawrth 2000 yn cyfeirio at rai fel bach o gyd-destun:

[…]

Wrth i gyd-fandiau Cymraeg ddechrau cael llwyddiant yn y byd roc rhyngwladol, mae yna ddadlau wedi bod ynglŷn â phenderfyniad rhai i ganolbwyntio ar ganu yn Saesneg. Nid dewis canu mewn iaith arall oedd y broblem, ond rhoi’r gorau i ganu yn Gymraeg. Nid dangos ei bod hi’n bosib i siaradwyr Cymraeg lwyddo yr oedden nhw, ond awgrymu fod anghofio’r iaith yn rhan o’r broses honno.

Mae’r rhan fwya’ o bawb ohonon ni yn defnyddio’r Saesneg yn ein gwaith a llawer yn ennill arian trwy berfformio neu sgrifennu ynddi. Rhagrith ydi beio neb arall am wneud yr un peth.

Y broblem efo rhai o’r grwpiau oedd eu bod nhw – fel y mae un o ganeuon diweddar Steve Eaves yn awgrymu – fel petaen nhw’n ymorchestu yn y Saesneg ac wedi diflannu o ddigwyddiadau mawr fel yr Eisteddfod.

Y canlyniad oedd fod y rhan fwya’ o grwpiau Cymraeg newydd hefyd yn dechrau canu caneuon Saesneg, heb fawr ddim gobaith o wneud unrhyw argraff ar y byd rhyngwladol. Roedd y diwylliant ei hun yn troi’n Saesneg.

Roedd yna wendid yn rhai o’r dadleuon hefyd, yn enwedig mewn dwy:

– Os oedd cerddoriaeth yn ‘iaith ryngwladol’, pam oedd angen troi i unrhyw iaith ond y Gymraeg?

– Os ydi pawb bellach yn hyderus yn yr iaith, pam nad ydan ni’n ddigon hyderus i fynd â hi efo ni i’r byd y tu allan?

[…]

Os taw dyna yw safon yr ymateb yn ogystal â chaneuon ‘amddiffynnol’ eraill fel (Nid) Hon Yw’r Gân Sy’n Mynd I Achub Yr Iaith, dylen ni fod yn ddiolchgar i’r pobl a gwynodd!

Y Gwyneb Iau

Mae ‘na hiwmor mewn cwpled fel:

Pwy wnaeth daflu’r ffrwyth at ein llwyth? Pwy all dalu’r pwyth?

Talu’r Pwyth yw’r teitl amgen ac mae hi am ryfel yn ôl y band. Yn ‘dos lawr i’r de’ dw i’n meddwl mwy am Gymry yng Nghymru (nag efallai Fietnam neu Gorea). Pwy â wyr?

Dacw Hi

Mae’r geiriau ‘sylwi bob dim’ yn atgoffi fi o She’s Got Spies. Yn sicr roedd Gruff arfer ailgylchu syniadau yn y ddwy iaith, e.e. The International Language of Screaming a Blerwytirhwng. Mae’r gân yn tarddu o 1987 ac mae credit ysgrifennwr ar y pecyn newydd trwy gwmni Domino i Ffa Coffi Pawb. Dacw Hi oedd y ffarwel arall i Ffa Coffi. Ond roedd y recordiad a threfniant yn gyfredol. Defnyddiodd Cian Ciaran yr un dechreuad electronig ar ei diwn Luciano o dan yr enw Acid Casuals.

Nythod Cacwn

Yn ôl y band mae’r gân hon ynglŷn â fethu yn llwyr, fel cael eich pigo gan gacwn. Hmm.

Pan Ddaw’r Wawr

Mae ‘Digon i ddweud ond neb i wrando’ yn dorcalonnus. Dydy SFA ddim yn canu geiriau mor uniongyrchol ag ‘asgwrn cefn gwlad wedi ei dorri’ yn eu caneuon Saesneg.

Digon i ddweud ond neb i wrando. Mae elfen o eironi bellach gan ystyried taw dyna yw’r albwm mwyaf llwyddiannus yn Gymraeg. Dyma’r EDM gan Elfyn Llwyd AS gyda gwelliant hileriws gan Lembit Opik AS.

Ysbeidiau Heulog

Hello Sunshine. Dyna oedd yr unig sengl oddi ar yr albwm, y gân mwyaf positif – a chyflym.

Does bron neb yn cofio’r jam ar ochr b, Charge. Efallai bydd hi ar y fersiwn estynedig bonws Mwng yn 2030.

Y Teimlad

Roedd Gruff a Datblygu wedi bod ar yr un record o’r blaen, Cam o’r Tywyllwch pan oedd Gruff yn drymio mewn band ifanc o’r enw Machlud. O’n i’n chwilio am esgus i rannu’r llun yma rili. Mae SFA yn hoffi gwneud cyfyrs o ganeuon Cymraeg (Y Brawd Houdini yn fyw, Tocyn gan Ffa Coffi, Chwarae’n Troi’n Chwerw gan Gruff yn solo).

Mae’r cyfyrs yn ddylanwadol yn yr un modd â chyfyrs reggae gan The Clash. Heblaw am dafodiaith does dim ailddehongliadau o’r caneuon fel y cyfryw – mae’r fersiwn Datblygu o’r Teimlad yn fwy electronig na’r un SFA! Yn hytrach maen nhw yn gyfle i gyflwyno tiwns ardderchog i gynulleidfa ehangach.

Mae’r band hefyd yn hoff iawn o bop. Fyddai SFA yn wneud tîm cwis pop penigamp.

Sarn Helen

Gyrru gyrru gyrru. Clod am ddefnyddio’r gair ‘goddiweddyd’ mewn cân. Dyna sy’n wneud y gân hon yn ddoniol – a difrifol ar yr un pryd. Byddwch yn ofalus iawn wrth oddiweddyd ar yr A470 neu unrhyw heol.

Diweddariad: mae trafnidiaeth dal yn gachu yng Nghymru achos mae’r heolydd mawr a rheilffyrdd yn arwain allan o’r gwlad. O leiaf rydym wedi cael ffordd osgoi Porthmadog a’r gwasanaeth awyr Ynys Môn-Rhws ar Citywing ers yr albwm hon.

Gwreiddiau Dwfn / Mawrth Oer Ar Y Blaned Neifion

Dydy dirywiad erioed wedi swnio mor brydferth. Mae’r geiriau cryno ‘dal dy ddŵr’ yn agosach i’r gwirionedd na ‘dal dy dir’.

@ytwll Gwreiddiau Dwfn, oherwydd y geiriau, a’r offerynnau pres — Gareth Iwan OMB (@GarethIwan) April 30, 2015

Mae cysylltiad rhwng Cymru a’r gofod yn y byd Super Furry – er mwyn i ni beidio bod yn rhy ‘fewnblyg’ efallai. Yn ogystal â ‘Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogochynygofod’, dyna gyfraniad Super Furry Animals wedi cyfrannu at Gymruddyfodoliaeth.

Mae llais od rhwng 0:04 a 0:10 ar y trac sy’n swnio bach yn Saundersaidd ond dw i’n methu clywed beth mae hi neu fe’n dweud.

Dw i’n joio’r fersiwn jazz ad lib o’r gig ATP oddi ar y disgen fonws. Mae dirywiad erioed wedi swnio mor swnllyd!

Gadewch sylwadau os dych chi eisiau.

Diolch Caniadur am help gyda’r geiriau ac i’r band wrth gwrs. Llun gan SFA o’i cyfrif Instagram.

Fideos nawr! Diffyg rhyfedd cynhyrchu annibynnol ar y we

Helo. Elidir dwi. Ac mae gen i bethau i’w dweud. Ewch i nôl panad.

Flwyddyn diwetha, wnes i a fy nghyfaill Dafydd Prys sefydlu’r wefan Fideo Wyth. Os ‘da chi ddim ‘di clywed amdanom ni, peidiwch a phoeni. Dim chi ‘di’r unig un.

Ar Fideo Wyth, ‘da ni’n trafod bob math o stwff nyrdi, efo ffocws cryf ar gemau fideo. Ac ar ben sgwennu erthyglau, ‘da ni hefyd yn gwneud cynnwys fideo’n weddol gyson. Fel allwch chi ddisgwyl o’r enw. ‘Da ni’n gwneud adolygiadau, adroddiadau byw, trefnu digwyddiadau… ‘da ni wedi atgyfodi’r rhaglen S4C Mega o’r 90au cynnar (y tro diwetha i’r sianel roi unrhyw fath o sylw estynedig i gemau fideo, gyda llaw). Flwyddyn yma, fe wnaethon ni ddechrau cyflwyno eitemau ar raglen Y Lle. ‘Da ni’n hefyd yn gwneud fideos comedi. Dyma un gweddol boblogaidd ella wnewch chi licio. Mae Rhys Mwyn ynddo fo.

Y gwir ydi, dyna ydi’n fideo mwya poblogaidd hyd yn hyn. Ac efo twtsh yn llai na 500 o wylwyr (wrth i fi sgwennu hwn), mae’n deg dweud ein bod ni ddim yn union yn rhoi’r byd ar dân. Mae ‘na ddau reswm am hyn.

Yn gynta, ‘da ni’n rybish am hyrwyddo ein hunain. Fysa chi’n meddwl erbyn hyn fysa ganddo ni grys-T neu rwbath. Ond na. Dim byd. Sori.

Ac yn ail, dydi’r syniad o wneud (a gwylio) cynnwys fideo eich hun yn Gymraeg ddim cweit wedi cydio yn nychymyg pobol eto. A dwi ddim yn siŵr iawn pam. Dydi hi erioed wedi bod yn haws creu cynnwys safonol eich hun. Ac yn fwy pwysig, mae angen cynnwys Cymraeg arnom ni rŵan yn fwy nag erioed o’r blaen.

Nôl yn yr 80au, pan gafodd S4C ei sefydlu, roedd cael un sianel yn beth hollol naturiol. Dim ond pedair sianel oedd ‘na i gyd, wedi’r cwbwl. Ac roedd y ffordd oedd S4C yn cael ei redeg yn hollol naturiol hefyd, yn dilyn fformiwla’r hollol sianelau eraill: sawl comisiynydd, pob un yn edrych ar ôl adran wahanol, yn ateb i un pennaeth.

Ond bellach, ydi hi’n gwneud synnwyr cael un sianel yn trio plesio pawb yng Nghymru? Ac un comisiynydd yn penderfynu, er enghraifft, pa siâp ddylai “comedi Cymraeg” gymryd?

Wel, nag’di. Fel arall, fyswn i ddim yn sgwennu hwn.

Dydw i ddim yn bwriadu gweld bai ar S4C, gyda llaw, na galw am ddiwedd y sianel, nac unrhywbeth fel’na. Ond mae’r cyfle yma rŵan i gynhyrchu bob math o stwff mwy ymylol o gwmpas piler mawr S4C, sy’n sefyll yng nghanol bob dim.

(Mae ‘na ddadl i’w wneud, wrth gwrs, nad ydi stwff am gemau fideo a ffuglen wyddonol a ffantasi yn ymylol o gwbwl, yn enwedig i’w gymharu efo rhywbeth fel – o, dwi’m yn gwbod – Eisteddfod y Ffermwyr Ifanc. Ond wnawn ni adael hwnna lonydd am y tro.)

Mae’n rhyfedd cyn lleied o bobol sydd wedi meddwl am wneud eu cynnwys Cymraeg eu hun a’i sticio ar YouTube. Dwi wedi bod yn gweithio fel awdur a sgriptiwr am dair mlynedd erbyn hyn, yn treulio lot gormod o fy amser yn gwylio YouTube, a wnes i ddim meddwl am y peth. Achos dydi’r Cymry, ar y cyfan, ddim yn gwneud. Sy’n od, achos yn mhob rhan arall o’r byd creadigol, mae gan y Cymry agwedd hynod o iach at greu stwff yn annibynnol.

Mae ‘na gannoedd o awduron a beirdd yn mynd ati i sgwennu nofelau, straeon byrion a barddoniaeth, wedi eu cynnal gan rwydwaith gref o wahanol gyrff a chwmnïau. Mae gwaith sgriptwyr i’w weld mewn ambell noson o ddrama annibynnol ar hyd y lle, ac yn yr Eisteddfod bob blwyddyn. Dydi cyflwr blogiau Cymraeg erioed wedi bod yn gryfach, efo’r Blogiadur yn tynnu pob dim at ei gilydd a’i roi mewn un lle. Ac wrth gwrs, dyna’r Sîn Gerddoriaeth Gymraeg – cyflawniad mwya diwylliant Cymraeg dros yr hanner canrif diwetha, heb os nac oni bai. Mae’r ffaith bod pobol ifanc yn dal i godi gitârs, neu feicroffons, neu offerynnau pres, neu’n twidlo efo’u cyfrifiaduron, er mwyn gwneud cerddoriaeth Gymraeg wreiddiol a diddorol, yn beth y dyliwn ni i gyd fod yn falch iawn ohono fo.

Ond o ran cynnwys fideo? Boed o’n gomedi, yn ddrama, yn stwff ffeithiol? Wel, dydi’r dewis ddim yn grêt.

Ac o’r stwff sydd yn bodoli, mae’n nodedig iawn bod lot ohono fo wedi ei wneud gan blant – yn cynnwys sawl fideo am y gêm Minecraft…

(Cofio pan ddywedais i bod gemau’n berthnasol? Ddim i ymddangos yn smyg na’m byd, ond…)

… ac ambell i flog.

Na, dim blog. Flog. Vlog yn Saesneg. Mae’r ffaith bod hyd yn oed y gair Cymraeg am y peth yn ddryslyd yn deud lot, dydi?

O gael dewis, stwff ar wefannau fel YouTube a Twitch mae plant yn dueddol o wylio dyddiau yma, yn hytrach na theledu byw. A dydi’r arfer yna ddim yn mynd i newid unrhywbryd yn fuan. Rheswm arall, felly – os nad y rheswm pennaf – pam bod pethau angen newid.

Oni bai am hynny? Wel, mae angen llongyfarch criw’r rhaglen Y Neuadd am fynd yn syth at YouTube i’w ddarlledu, ac mae’n dda gweld ei fod wedi bod yn dipyn o lwyddiant. Ar yr un pryd, mae lot o gast a chriw’r rhaglen yn enwau cyfarwydd i wylwyr S4C beth bynnag. I fod yn llwyddiannus, dwi’n meddwl y dylai unrhyw “sîn” o gynnwys fideo Cymraeg feithrin talentau cwbwl newydd, yn gweithredu y tu allan i’r system sy’n bodoli’n barod, ac yn gwneud pethau na fyddai’n cael eu dangos ar sianel fel S4C.

I hynny allu digwydd, mae’n rhaid i lot o bethau newid. Ond mae angen i’r newid yna ddigwydd, ac yn fuan, neu fydd darlledu Cymraeg yn dod yn gwbwl amherthnasol.

Wel… yn fwy amherthnasol nag ydi o’n barod, o leia.

Mae angen rhyw fath o rwydwaith o fideos gwreiddiol Cymraeg, fel y Blogiadur, er mwyn rhoi popeth mewn un lle, hawdd i’w gyrraedd. Yn ddelfrydol, mae angen system o gefnogi cynhyrchwyr cynnwys Cymraeg yn ariannol – un ai drwy S4C, neu gorff newydd. Ond yn bwysicach na dim, mae angen gwylwyr. O fy mhrofiad fy hun, does dim byd yn rhoi mwy o foddhad i mi nag eistedd i lawr dros gyfnod o ddiwrnod neu ddau a chreu fideo newydd allan o ddim. Ond dydi’r teimlad wedyn, wrth weld mai dim ond llond llaw o bobol sydd wedi ei wylio, ddim cweit mor foddhaol.

Serch hynny, dwi yn bwriadu gwneud llawer iawn mwy o fideos, a rheini’n fwy ac yn fwy amrywiol, dros y misoedd nesa, achos dyna’r unig ffordd allwn ni gael y bêl i rowlio. Dwi’n gwadd unrhywun sy’n darllen hwn i ymuno efo fi. Ar eich iPhone, neu eich camcorder, neu ar offer proffesiynol wedi ei ddwyn o’ch stiwdio agosa…*

* Nodyn cyfreithiol: plis peidiwch â gwneud hyn.

… neu be bynnag. Ewch amdani. Efo’n gilydd, mae ganddo ni’r gallu i wyrdroi’r cyfryngau Cymraeg yn llwyr.

Ac wedi’r cwbwl, be bynnag ‘da chi’n wneud, ellith o ddim bod mor ddrwg â Îha Sheelagh, siawns.

Buddugoliaeth Datblygu yn Ngŵyl CAM 2015

Mae hi’n anodd dychmygu sut allai Datblygu wedi gwella eu perfformiad yng Nghanolfan y Mileniwm fel rhan o Ŵyl CAM 2015. O’n i’n nerfus drostynt am y gig, yn enwedig wrth ystyried y lleoliad anarferol, y bwlch oddeutu 20 mlynedd ers eu gig diwethaf fel grŵp ac yn amlwg, yr holl heriau personol sydd wedi bod yn y cyfamser.

Nid Datblygu yw’r math o grŵp sy’n chwarae hits ac encores. Os ydych chi eisiau gweld y math yna o beth, ewch i weld Bruce Springsteen. Neu Edward H. Mae hen ddigon o bwyslais ar y gorffennol yn y prif ffrwd fel y mae.

Dyma’r rhestr o ganeuon:

1. Llawenydd Diweithdra
2. Y Llun Mawr
3. Mynd
4. Nesaf
5. Nid Chwiwgi Pwdin Gwaed
6. Slebog Bywedeg
7. Gwenu Dan Bysiau 2015

Dyna sut mae grŵp mor arloesol yn parchu eu trosiadau a pharhau i ddilyn eu hegwyddorion sylfaenol. Byddai Cân i Gymry, er enghraifft, wedi cyfeirio at raglenni sydd ddim yn bodoli bellach ac mae gan Dave yr hawl i fyw yn y presennol trwy’i eiriau. Fel mae’n digwydd clywais wrth rhywun bod e am fod yn westai ar Heno rhywbryd. Yn ôl y sôn mae fe’n ffan mawr o’r rhaglen. Annwyl gynhyrchwyr Tinopolis, rydych chi’n gwybod beth sydd eisiau.

Dw i mor falch bod Dave a Pat wedi goroesi ac yn ôl ar y llwyfan, ac yn cael y sylw haeddiannol o’r diwedd – wrth rhai o bobl ta waeth. Wrth gwrs mae angen clodfori Gŵyl CAM am y digwyddiad yn ei gyfanrwydd. Ond doedd bron dim sylw yn y wasg i ddychweliad Datblygu hyd y gwn i. Fel cerddorion mae Datblygu yn cynnig celf, nid adloniant, ai dyna sy’n annymunol i fwy nag un cenhedlaeth o gynhyrchwyr a golygyddion ers yr 80au?

Mae angen sôn am y deunydd newydd. Mae’r albwm Erbyn Hyn yn benigamp – maen nhw wedi diweddaru’r themâu a’r ffyrdd o gynhyrchu curiadau a seiniau. Yn y bôn rydym yn cael Datblygu 2015.

Roedd sain y sioe neithiwr yn benigamp, roedd modd clywed pob un gair. Ar y sgrîn roedd hen fideo o rywbeth sy’n edrych fel Dechrau Canu Dechrau Canmol (sawl person yn y cynulleidfa a welodd mamgu neu dadcu ar y sgrîn?) gydag effaith gweledol o bennau pobl yn toddi – mewn ebargofiannau neu enfysau, mae’n anodd dweud.

Dyna ydy buddugoliaeth – tua 25 munud o berffeithrwydd dros saith cân. Chwaraeodd Datblygu y caneuon roedden NHW eisiau chwarae. Mae’r cliw yn yr enw; maen nhw yn symud ymlaen. Mae’r gorffennol yn rhy boenus ta waeth.

Diolch i Turnstile am y llun.