Iesu Grist mewn ffilm: Scorsese, Pasolini a Python

The Last Temptation of Christ

Efallai taw un o’r cymeriadau mwyaf anodd i’w bortreadu mewn ffilm o safbwynt actor, cyfarwyddwr neu sgriptiwr ydy Iesu Grist. Pwy a wyr achos dw i erioed wedi creu ffilm nodwedd ond dw i wedi gwylio rhai.

Dyma dair o’r ffilmiau mwyaf cofiadwy i mi sy’n cynnwys Mab y Dyn. Rhestr derfnyol dyw hi ddim o bell ffordd, dim ond tair ffilm sydd wedi creu argraff arnaf i.

The Last Temptation of Christ (1988)

Un thema cryf mewn gwaith Martin Scorsese ydy’r cwymp o fawredd a cholled o’r hyn sy’n dod gyda llwyddiant – cyfoeth, enwogrwydd, statws, clod ac ati. Dw i’n meddwl am Henry Hill ar ddiwedd Goodfellas, cymeriad DiCaprio ar ddiwedd The Wolf of Wall Street, De Niro fel Jake LaMotta yn ei wregys yn Raging Bull, salwch Howard Hughes (DiCaprio eto) yn The Aviator ac yn y blaen.

Mae hefyd elfennau ysbrydol i lawer o ffilmiau Scorsese a chyfeiriadau cryf at demptasiwn, moesoldeb a phechod ar hyd ei yrfa ond does dim un sydd mor amlwg gyda’r themau hynny â The Last Temptation of Christ. Fyddwn i byth wedi dyfalu taw fe oedd creuwr y ffilm hon a dweud y gwir. Dwyt ti ddim hyd yn oed yn cael gweld Joe Pesci yn ymddwyn yn gas at bobl eraill.

Di-angen ydy’r ymwrthodiad sy’n ymddangos ar ddechrau’r ffilm i esbonio dyw hi ddim yn seiliedig yn uniongyrchol ar yr efengylau. Cwestiwn celfyddydol dychmygol am y Duwdod ydy’r ffilm. Mae hi’n ymwneud â dynoliaeth Iesu Grist a beth fyddai’n digwydd pe tasai fe’n ildio i demptasiwn, gwadu ei brif genhadaeth ar y groes a byw bywyd fel dyn arferol.

Mae pob perfformiad yn gryf yn enwedig Willem Dafoe yn y prif rhan.

Yn ôl beth dw i wedi clywed mae’r ffilm yn addasiad weddol agos o’r nofel 1953 gan Nikos Kazantzakis. Yn fy marn i mae’r ffilm yn gampwaith ac yn unigryw ar rhestr ffilmiau’r cyfarwyddwr.

Ystyriodd Martin Scorsese yn ifanc gyrfa fel offeiriad ond roedd rhaid iddo fe adael y coleg offeiriadol yn Efrog Newydd am fethu ei arholiadau – yn ôl ei eiriau fe yn y cyfweliad hwn.

Mae’r sgriptiwr Paul Schrader yn ffafrio iaith lafar gyfredol sy’n helpu cynnig rhywbeth ffres i bobl sydd yn hen gyfarwydd gyda’r dyfyniadau Saesneg safonol o’r Beibl. Mae’r sgyrsiau rhwng yr Iesu a phobl eraill fel Paul, a Pilate (David Bowie!) yn gofiadwy iawn oherwydd hynny.

Il Vangelo secondo Matteo / Yr Efengyl yn ôl Mathew (1964)

Mae aesthetig y ffilm hon gan Pier Paolo Pasolini jyst yn gweithio yn well na llawer iawn o ffilmiau drud Hollywood-aidd sy’n trio cyfleu’r Iesu (fel yr un Mel Gibson). Dyw hi ddim yn ffilm amrwd fel y cyfryw ond mae hi’n edrych yn fwy credadwy fel darlun o’r cyfnod, diolch i’r dillad, lleoliadau a’r gwaith camera. Does dim llawer o effeithiau arbennig, dim ond golygu.

Tystiolaeth i dalent Pasolini fel cyfarwyddwr yw’r ffaith bod y perfformiadau gan bobl normal yn hytrach nag actorion proffesiynol, e.e. gofynodd Pasolini i’w mam Susanna Pasolini wneud rhan Mair yn hen.

Doedd Pasolini ddim yn credu mewn bodolaeth Duw nag unrhyw dduwiau. Mae’n ymddangos bod e wedi dewis y stori yma yn arbennig, o’i wirfodd, ac mae fe’n dilyn yr efengl Mathew o’r geni i’r atgyfodiad gan gynnwys y ddeialog, gwyrthiau ac ati.

Mae rhai o’r stwff dw i wedi darllen yn dweud bod yr Iesu yma yn ‘broto-Marcsaidd’ ond dw i ddim yn gweld unrhyw bwyslais arbennig ar Gomiwnyddiaeth heblaw am y pethau rydym yn gallu dehongli fel ‘Sosialaidd’ neu chwyldroadol yn y llyfr Mathew gwreiddiol (Iesu yn gofyn i’r dyn cyfoethog ifanc roi eiddo i’r tlawd, Iesu yn stopio’r newid arian y deml ac ati). Wrth wylio’r ffilm, o’n i ddim yn meddwl am fateroliaeth ddilechdidol yn enwedig, yn fwy nag arfer, mae’n rhaid cyfaddef. Byddwn i’n croesawu’ch sylwadau chi.

Mae’r gyllideb isel yn helpu’r gerddoriaeth hefyd. Mae trac sain gwreiddiol ar adegau ond yn bennaf dewisodd Pasolini lwythi o diwns o gwmpas y byd fel Odetta, Blind Willie Johnson ac offeren oddi ar y record Missa Luba o’r Congo.

Monty Python’s The Life of Brian (1979)

Ffaith: mae Sue Jones-Davies sy’n chwarae Judith Iscariot yn y ffilm Monty Python’s The Life of Brian bellach yn gynghorydd tref Plaid Cymru yn Aberystwyth.

Mae’r comedi yn wneud hwyl ar ben lot o bethau, megis: ffilmiau epig, crefydd, pobl crefyddol, gwleidyddiaeth chwyldroadol a mwy.

Yn ôl cyfweliadau gyda chriw Python doedd dim ym mywyd yr Iesu i’w ddychanu yn y pen draw. Fel canlyniad, roedd rhaid newid y cysyniad cynnar a’r teitl dros dro Jesus Christ: Lust For Glory i rywbeth fwy cymryd-y-pis-adwy.

Mae’r cymeriad Iesu Grist dim ond yn ymddangos yn y stabl drws nesaf am eiliad ar y dechrau ac am gwpl o funudau am y Bregeth ar y Mynydd.

Mae gweddill y ffilm yn dilyn hanes Brian Cohen, dyn sy’n cael ei dderbyn yn ddamweiniol fel y Meseia gyda chanlyniadau hilariws. Wel mae rhai ohonynt yn ddoniol. Dw i wedi rhoi sawl tro ar gyfresi a ffilmiau Python a dydy’r hiwmor ysgol fonedd ailadroddus ddim cweit at fy nant personol ond mae’n rhaid cydnabod bod nhw yn ddylanwadol iawn a phoblogaidd ymhlith eraill. Does dim pwynt cael dadl drosto fe!

O tynn y gorchudd: bandiau sy’n chwarae cyfyrs

Dwi YN edrych mlaen am set Geraint Jarman yn Chapter ond be fydda'n neud o'n well ydi petai o'n gollwng dau o'i ganeuon ei hun a chwarae Rocking All Over the World gan Status Quo a'i hoff gan White Stripes yn hytrach. Does na'm set yng Nghymru sy ddim yn cael ei wella gan y fath ymddygiad, gan fod neb o gwbl yn dod i'r gig i glywed y caneuon sydd wedi eu sgwennu gan y band sydd ar y ffocing llwyfan.

Gweld fideo byw o fand newydd sy’n cael eu brolio’n eithriadol rownd parthau’r gogledd, oedd yn dangos hwy’n perfformio Wagon Wheel, y diwn Old Crow sy’n cael ei berfformio gan chwarter y grwpiau yng Ngwynedd, sbardunodd y rant gweplyfr uchod. Ro’n i’n flin mai dyna fy mlas cyntaf arnyn nhw. Ond roedd y crochan yn berwi ers blynyddoedd wrth i fwy a mwy o fandiau ac artistiaid ddewis anwybyddu’r hunaniaeth yr oeddent wedi greu eu hunain a rhoi canran amrywiol o’u set i chwarae tiwns pobl eraill ar drael eu catalog caboledig eu hunain.

I roi enghraifft o begwn y ddadl af yn ôl i 2007. Daeth Almaenwr oedd ar ei wyliau i’r bar yn Nhŷ Newydd Sarn a gofyn a fyddai’n cael chwarae yno. Mi gei ddechrau’r noson yfory o flaen Y Gwyddel, y Cowboi a Gwilym Morus meddwn. Mi awgrymodd fod ganddo un neu ddau o gyfyrs Bob Dylan yn ei set a brofodd yn danddweud wrth iddo gamu i’r llwyfan a mynd drwy dri chwarter awr o ganeuon Bob Dylan.

Bu i Oliver wedyn eistedd yn gegrwth yn gwrando ar y tri ar ei ôl yn chwarae caneuon yn eu iaith eu hunain, gan ddatgan ei edmygedd at yr arlwy a rhithyn o gywilydd ei fod yn dod o wlad o 80 miliwn a wedi methu gwneud yr un fath. Wedyn, ar ôl yfed swmp sylweddol o wisgi Penderyn, mi ddisgynodd ar ei gefn yn llythrennol wrth fynnu ailymweld a’r llwyfan i gloi’r noson gyda Blowing in the Wind.

Roedd y gwymp symbolaidd honno’n adlewyrchiad o’r cyferbyniad rhyngtho a Gwilym Morus yr oedd ef ei hun wedi ei amlinellu, a’r holl brofiad a’r elw gaiff rhywun o wrando ar set perfformwyr sydd wedi rhoi eu pen a’u pastwn i’w gwaith yn hytrach na cheisio plesio torf a thiwn rhywun arall.

Mae gig yn cael ei gyhoeddi sy’n cynnwys artist hoff. Mae’r dyddiad wedi ei selio yn dy ben. Ti hyd yn oed yn chwarae’r albym er mwyn rhagflas o’r pleser o dy flaen, yn gwybod nad oes unrhyw beryg i’r caneuon fynd yn rhy gyfarwydd. Maent yn cyrraedd y llwyfan a ddim cweit yn dweud:

‘Diolch am y croeso. Hanner awr ganddon ni, a mae’n debyg fod chi gyd wedi hoffi ein albwm diweddar neu fysech chi ddim yma felly yn hytrach na chwarae un o hwnnw neu gan newydd sydd ganddon dyma’n dehongliad o un o ganeuon lled-enwog Jarvis Cocker fel anrheg arbennig i chi’.

Daw un arall y maent wedi ei ddysgu o albym fer newydd Ryan Adams ar ôl iddynt fynd drwy’r rigmarol o chwarae un o’u catalog eu hunain. Daw’n amlwg i’r dorf fod hanner eu set nhw’n mynd i fod yn ganeuon pobl eraill. Mae’r dorf yn clapio’r un fath gan ei fod yn ddigon dymunol a ddim eisiau ymddangos yn annifyr.

Ond mae’r drwgdybiaeth yn hongian yn yr awyr. Ar bob cyfrif gollyngwch ganeuon newydd i’r set, dyna fel mae band yn datblygu. Ond mae gormod o ganeuon pobl eraill yn dangos ryw ddiffyg sy’n disgyn mewn i un o’r categorïau yma:

  1. Diffyg hyder, yn ddiarwybod efallai, yn eu caneuon eu hunain.
  2. Diflasu ar eu set a dim caneuon newydd i ddisodli’r rhai sy’n mynd ar eu nerfau.
  3. Hoffi’r gân gyn gymaint mae’n rhaid iddyn nhw ei chwarae (weithiau ym mhob gig) gan eu bod yn ei ymarfer. Ac wedyn mae’n haws ei berfformio nac ailymarfer hen gân.
  4. Direidi bwriadol a’r agwedd ‘mi wnawn ni be da ni isho’. Sy’n iach mewn ffordd, ond nid pan mae’n dod ar draul gwaith y band eu hunain.
  5. Ryw ymgais i ddangos eu tast gerddorol rhagorol am gydnabyddiaeth y dorf, er eu bod wedi dangos hynny yn barod drwy dalu i fod yna i wrando ar ganeuon y band.
  6. Neu’r rheswm mwyaf amlwg a dealladwy, i adio at set byr gan fod y band yn newydd.

Mae cyfyrs yn dirywio hygrededd y band yn yr hir dymor. Wrth feddwl am y gorau o’r gorau does yr un yn disgyn yn ôl ar ganeouon pobl eraill. Mae Big Leaves er enghraifft yn aros ar bedastl uwch gan fod pob eiliad fwy neu lai a ddaeth ohonynt yn fyw ac ar record i gyd yn gyfangwbl o’u pen a’u pastwn eu hunain. A does neb yn dweud am Anhrefn y byddai nhw’n fand llawer gwell pe baent ond wedi chwarae mwy o gyfieithiadau The Clash.

Rydym yn eich hoffi fel band oherwydd eich gwaith chi. Does dim angen trio’n plesio a chaneuon pobl eraill. A phan mae’r cyfyrs hynny’n plesio llai na’r rhai rydych wedi eu gollwng o’ch set er eu mwyn, yna rydych yn colli ddwywaith. Ac os oes ganddoch bedwar albwm dan eich belt siawns y medrwch gadw pethau’n ffresh heb ddisgyn fel fwltur ar waith eich hoff American o’r mis waeth pa mor dda eich ymgais.

Mae’n fformiwla syml. Os oes ganddoch gatalog llewyrchus o ganeuon, a set o hanner awr lle mae pobl wedi talu i ddod i’ch gweld, peidiwch a threulio ei hanner o’n chwarae caneuon pobl eraill. Ac ydy, mae’n waeth os mai cyfyr Saesneg ydyw, i fand sydd erioed wedi cyfansoddi’n Saesneg, gan fod y cyferbyniad yn fwy. Nid ydyn wedi dod i glywed The Times They Are a-Changin’ mwy na bydda ni’n talu i weld Bob Dylan yn canu eich caneuon chi.

Tair ffilm am y Rhyfel Byd Cyntaf go iawn

Mae unrhyw bortread o’r Rhyfel Byd Cyntaf heb y ffolineb, trais ac erchylldra yn gelwydd.

Dyma dair ffilm sy’n agosach i realiti y Rhyfel Byd Cyntaf nag unrhyw ‘ddathliad’ swyddogol gan wleidyddion heb sôn am unrhyw hysbyseb.

Nid detholiad terfynol yw hwn, dim ond rhestr fach o ffilmiau dw i eisiau eu hargymell er mwyn cynnig safbwyntiau eraill i’r rhai yn y cyfryngau prif ffrwd.

Paths of Glory (1957)

Mae bron pob un gwaith gan Stanley Kubrick yn gampwaith gan gynnwys hon, ei bedwerydd ffilm nodwedd sy’n seiliedig ar nofel o’r un enw gan Humphrey Cobb. Mae’r stori yn ymwneud ag adran o fyddin Ffrainc sy’n derbyn gorchymyn amhosib ac a fyddai’n gyfystyr â hunanladdiad oherwydd uchelgais y cadfridog. Rydych chi’n gwybod bod e’n ddrwg i’r carn achos mae craith fawr ar ei wyneb ond heblaw am y consensiwn hynny i semiotig Hollywoodaidd, mae’r ffilm hon yn soffistigedig iawn. Kirk Douglas yw’r corporal egwyddorol sy’n ceisio gwneud y gorau o’i gefndir fel cyfreithiwr i amddiffyn tri miliwr ar honiadau o lwfrdra.

Roedd athrylith Kubrick fel cyfarwyddwr yn dechrau dod i’r amlwg yn y cyfnod hwnnw yn ogystal â’i berffeithiaeth. Llwyddodd i gael perfformiadau cadarn mas o’r actorion ac mae’r siots tracio yn y ffosydd yn ardderchog.

Yn anffodus heblaw am ecstras mae dim ond un cymeriad benywaidd yn Paths of Glory (sydd ychydig yn well na’r diffyg menywod llwyr yn Lawrence of Arabia). Ta waeth, mae ei golygfa hi yn gofiadwy a phwerus iawn.

Un peth sydd ar goll yn yr erthyglau dw i wedi darllen am y ffilm ydy’r hiwmor tywyll yn y deialog, megis:

‘These executions will be a perfect tonic for the entire division. There are few things more fundamentally encouraging and stimulating than seeing someone else die.’

Dyma elfen a ddatblygwyd gan Kubrick saith mlynedd yn ddiweddarach yn ei ffilm Dr Strangelove yn nghyd-destun rhyfel niwclear.

Joyeux Noël (2005)

Ffilm dairieithog – Almaeneg, Ffrangeg a Saesneg – am ddathliadau Nadolig ar dir neb yn 1914 yw hon.

Mae’n rhaid bod crewyr yr hysbyseb Sainsbury’s di-chwaeth yn ymwybodol iawn ohoni hi wrth edrych ar yr arddull ond peidiwch ag osgoi’r ffilm oherwydd hynny.

Mae ‘na dueddiad tuag at y sentimental efallai ond mae’r ffilm gan y Ffrancwr Christian Carion yn llwyddo i gyfleu pa mor resymol oedd Nadolig 1914, un diwrnod o ddynolrwydd mewn hunllef gwaedlyd.

Hedd Wyn (1992)

Yn gyntaf, mae’r prif gymeriad yn cael ei fwrw gan siel farwol yn yr eiliad agoriadol o’r ffilm hon. Dyna sy’n dod â’i yrfa fel y ‘Jerry Hunter’ gwreiddiol i ben.

Dydy’r gair ‘sboilyr’ ddim yn berthnasol achos nid dyma yw’r math o ffilm sy’n dibynnu ar blot fel y cyfryw o gwbl. Nid goroesiad Hedd Wyn yw’r cwestiwn na phwy yn union fydd enillydd y gadair yn Eisteddfod Genedlaethol Penbedw 1917. Mae’r canlyniadau yn anochel.

Yn hytrach mae’r ffilm am fanylion penodol y sefyllfaoedd a’r cymeriadau ac wrth gwrs creulondeb a thwpdra y Rhyfel. Ond rhywsut rydym yn pryderu am y gystadleuaeth farddonol. Er ein bod ni’n cymryd yr hanes y ganiataol, rydym wedi buddsoddi gymaint yn y cymeriad i gael boddhad pan mae’r swyddog yn datgelu wrth ein harwr y bydd y cais yn gadael Fflandrys heb gael ei sensro wedi’r cyfan.

Ellis Humphrey Evans sy’n cael y clod mewn ffilm er ysgrifennodd yr awdl fuddugoliaethus Yr Arwr cyn iddo fe gael unrhyw brofiad o ymladd. Ysgrifennodd R. Williams Parry, Cynan, Saunders Lewis ac eraill am y Rhyfel Byd Cyntaf o brofiad uniongyrchol yn y fyddin. Pam nad oes portreadau ohonynt mewn ffilmiau eponymaidd?

Un rheswm posibl ydy’r diffyg isadeiledd a chyllideb i greu cymaint o ffilmiau Cymraeg, mater am gofnod blog arall. Mewn gwirionedd mae cymeriad R. Williams Parry yn ymddangos yn y ffilm hon hefyd, yn ystod yr eisteddfod leol – ond sôn ydw i am y prif reswm am ‘fuddugoliaeth’ Hedd Wyn dros y beirdd eraill: i’r Cymry, mae marw yn gynnar yn warant o ragolygon da am eich gyrfa. Rydym jyst yn caru ein merthyron.

Pa brif gymeriad sy’n fwy addas i gyfleu arswyd rhyfel na’r bardd, croniclwr ein bywyd, pencampwr o’r nodwedd sy’n ein gwneud ni’n unigryw fel cenedl, ein hiaith ni? Mae Hedd Wyn ei hun yn fodel o wareiddiad uwch a’r gorau sy’n bosib o ran bywyd creadigol – a’r gwastraff ac anghyfiawnder mewn rhyfel di-bwynt. Gwnaeth y rhyfel hon ddrwg anhygoel i gymunedau Cymraeg, ffaith torcalonnus sy’n amlwg wrth ddarllen yr enwau ar gofcolofnau mewn sawl pentref yng Nghymru.

Mae cymaint o bethau gwych yn y ffilm yma ac mae’n haeddu’r enwebiad Oscar (am ‘Best Foreign Language Film’). Mae’r sgript gan y cyfarwyddwr Paul Turner a’i gyd-ysgrifennwr Alan Llwyd yn gredadwy iawn ac mae’r sinematograffeg gan Ray Orton o’r radd flaenaf yn enwedig golygfeydd y frwydr ei hun. Mae’n rhaid canmol perfformiadau’r actorion i gyd (gan gynnwys Ceri Cunnington fel brawd ifanc Hedd Wyn). Mae’r olygfa dril yn dipyn o draddodiad mewn ffilmiau rhyfel ac mae’r Saeson cas sy’n rheoli’r fyddin yn gofiadwy iawn. Dw i hefyd yn hoff iawn o elfennau bach fel y daith i’r sinema ‘moving pictures’ cynnar.

Dydy’r Ysgwrn, hen dŷ Hedd Wyn, ddim yn bell o’r A470 os ydych chi’n pasio ardal Trawsfynydd ac eisiau cael cipolwg. O ie, dyna beth ddylwn i fod wedi ei ddweud – mae’r stori i gyd yn wir! Fe oedd ‘na Hedd Wyn go iawn ac yn ystod haf hynod anffodus aeth e i’r maes anghywir. Wel, dyna lle mae’r cwestiynau yn dechrau. Yn ôl rhai doedd e ddim yn gymaint o ferchetwr ag y mae’r ffilm yn honni. Ai dyna oedd angen er mwyn hyrwyddo fe fel chwedl? Dw i ddim yn siŵr am gymeriad yr awen chwaith. Ond gwyliwch y ffilm.

Reggae, ffasiwn ac ymgyrchu: cipolwg ar fywyd Butetown ’84

I’r rhai sydd ddim yn gyfarwydd â Butetown, ysgrifennodd yr awdur John Williams gyflwyniad i hanes yr ardal yn y llyfr Bloody Valentine:

[…] from this point on Butetown was not simply a conventional ghetto or a colourful adjunct to the city’s maritime life, but effectively an island. It was not simply a black island: the area had always had a white Welsh population and continued to do so, there was an Irish presence too as well as Chinese, Arab and European sailors, and refugees from successive European conflicts as well. And as the black or coloured population was initially almost exclusively male, Butetown rapidly became a predominantly mixed-race community, almost unique in Britain, the New Orleans of the Taff delta, home of the creole Celts. But this integration was firmly confined to Tiger Bay: above the Bute bridge you were back in the same hidebound old Britain. […]

Cyfres teledu BBC am fywydau, profiadau a diwylliannau pobl dduon oedd Ebony yn yr 80au cynnar. Yn 1984 aeth criw o BBC Bryste i Gaerdydd i ddarlledu rhaglen ‘arbennig’ yn fyw ac mae defnyddiwr YouTube wedi bod yn ddigon caredig i rannu recordiad yn ddiweddar. Yn ôl ffrind sy’n deillio o Butetown mae PAWB yn ymddangos yn y rhaglen hon.

O’n i’n chwilfrydig am gerddoriaeth yr oes ac mae dwy enghraifft dda o artistiad reggae lleol. Bandiau y dociau oedd ymhlith ysbrydoliaethau a chyd-artistiaid Geraint Jarman a’r Cynganeddwyr wrth gwrs.

Bissmillah, sy’n agor y rhaglen, yw band llawn gan gynnwys adran bres gyda dau ganwr sy’n atgoffa fi o Michigan & Smiley a’r oes dancehall cyn reggae digidol.

O 12:00 ymlaen yn ystod clipiau o barti blues mewn lleoliad anhysbys ger Stryd Bute, mae Conqueror Sound – artistiaid gyda phroffil uchel tu hwnt i Gaerdydd a Chymru – yn perfformio mewn hetiau Viet Cong: detholwr yn chwarae fersiwn o’r curiad Answer tra bod canwr yn rhannu ei falchder am liw ei groen. Mae dyn arall yna ond dw i ddim yn gallu canfod ei swyddogaeth.

Mae’r perfformiad Bissmillah yn rhan o gig ehangach ac mae’r rhaglen yn cynnwys dawnswyr o ddull Ghanaidd a band disco o’r enw Denym ar y diwedd. Lleoliad y gig oedd yr Ocean Club ar Rover Way, stryd a enwyd ar ôl cwmni Rover pan oedd ffatri ceir yna. Mae archfarchnad anferth ar hen safle’r ffatri bellach, Tesco Rhostir Pen-Gam.

Mae eitemau am ffasiwn ac ymgyrch yn erbyn y darn Grangetown o’r A4232 yn amseru’r rhaglen. Afraid dweud, dyma oedd y cyfnod cyn y morglawdd a datblygiadau ‘Bae Caerdydd’ pan oedd Margaret Thatcher a’r Ceidwadwyr mewn grym yn San Steffan. Yn ogystal â’r glowyr adeg hynny, roedd bywyd yr un mor anodd i’r docwyr yn Tiger Bay a gweithwyr eraill. Dyna sy’n ddiddorol iawn am glywed sylwadau’r dyn o 13:00 ymlaen, geiriau sy’n atseinio gyda rhai gan Gwyn Alf Williams o’r un cyfnod yn union:

[…] Mae pawb eisiau adeiladu ‘amgueddfeydd’ lawr yma ac ailddatblygu fel bod e’n debyg i ryw atyniad i dwristiaid. Bydd pawb yn byw yn y gorffennol fel fath o amgueddfa fyw […]
Trigolyn Butetown, 1984

FIDEOS! Gulp/Ewan Jones Morris, Gwenno/Ian Watson&Hywel Evans, Canolfan Hamdden/Javier Morales

Dyma’r fideo anhygoel newydd gan Ewan Jones Morris ar gyfer Vast Space, y gân gan Gulp (Guto Pryce a Lindsey Leven). Rydym wedi rhannu sawl fideo gan Ewan ar Y Twll o’r blaen ac mae rhan fwyaf wedi cael eu creu ar y cyd gyda Casey Raymond megis fideos i DJ Shadow, Human League, Cate Le Bon a John Grant. Mae Ewan yn dod o Raeadr Gwy yn wreiddiol.

Mae Gwenno wedi cyfrannu at sawl prosiect cerddorol dros y blynyddoedd mewn sawl iaith ond yn creu’i gwaith gorau erioed ar hyn o bryd. Byddai unrhyw un sydd wedi gweld hi yn fyw yn ddiweddar yn gyfarwydd gyda’r gân hon, Chwyldro. Roedd yr artistiaid Ian Watson a Hywel ap Leonid Evans wrth y llyw cynhyrchu ar y fideo.

Dyma diwn gan Canolfan Hamdden o’r albwm Allemma Rag (sy’n cyfieithu o’r Gernyweg i rywbeth fel ‘O Hyn Ymlaen’). Mae aelodau’r grŵp yn cynnwys Gwenno Saunders, Haydon Y Pencadlys, Rhys Jakokoyak a Patricia Morgan. Mae’r prosiect hefyd yn cynnwys llais y bardd a’r ieithydd Cernyweg Tim Saunders. Mae Recordiadau Peski yn rhyddhau nifer cyfyngedig o gasetiau o’r albwm newydd a recordiwyd yn fyw yng nghanolfan Chapter yng Nghaerdydd ar 14 Chwefror 2014 fel rhan o’r ŵyl From Now On. Dw i ddim yn gwybod pam mae fe dim ond ar gaset. Mae’r fideo swynol gan Javier Morales.