Cynlluniau gwenwynig canol Caerdydd: mae dinas well yn bosibl

Pan welais yr erthygl yma, bu raid i mi ofyn pam bod y cynlluniau’n cynnwys maes parcio preifat efo 249 o lefydd, yn bennaf ar gyfer pencadlys newydd BBC Cymru sy’n cael ei adeiladu drws nesaf?

Mae’r ardal yma’n fan llygredd aer gwenwynig. Yn sicr, nid oes raid i’r rhan fwyaf o bobl yrru pan fo’r adeilad hwn wedi’i amgylchynu gan derfynellau llogi beiciau Nextbike UK ac mae’n dafliad carreg llythrennol o brif orsaf fysiau’r ddinas a gorsaf reilffordd Ganolog Caerdydd.

Os oes gwir angen am gerbydau modur preifat, beth am ddefnyddio’r lle yma ar gyfer clwb ceir trydanol sy’n defnyddio ynni o ynni adnewyddadwy, ac sy’n eiddo i’r gymuned?

Bydd Cymru’n ei chael hi’n anodd cwrdd â’r uchelgais a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol os yw llefydd fel Caerdydd yn parhau i gloi eu hunain i mewn i isadeiledd llygredig a fydd yn gwneud hi’n anos i ddelio efo sialens newid hinsawdd.

Os ydych chi am gymryd rhan mewn adeiladu dinas wirioneddol gynaliadwy sy’n seiliedig ar degwch, ymunwch â Chyfeillion y Ddaear Caerdydd a Chynulliad Pobl Caerdydd. Hefyd, mae yna nifer o gyfleuoedd i wella llygredd aer yn lleol ar y foment.

Ymunwch â fi i wrthwynebu cynlluniau ar gyfer prosiect newydd yng Nghaerdydd drwy ofyn iddo fod yn ddatblygiad heb lefydd parcio cyn 13 Rhagfyr 2018. Hefyd, dilynwch cyfrif trigolion yr ardal ar Twitter ar gyfer y diweddara.

A galwch am #DimM4Newydd cyn 4 Rhagfyr 2018.

Ffred Ffransis: “obsesiwn Brecsit yn hybu meddylfryd Prydeinig ymhlith ein pobl”

Dwi ddim yn meddwl fod fawr neb yng Nghymru wedi sylwi ar wir arwyddocad Brexit a’i effaith andwyol ar Gymru.

Mae llawer yn gwrthwynebu nad yw Plaid Cymru’n gwrthwynebu Brexit ddigon yn y gêm gyfansoddiadol bresennol. Does gen i ddim llawer o gydymdeimlad â’r dadleuon hyn.

1. Anodd codi brwdfrydedd dros Undeb Ewropeaidd y mae ei holl raison d’etre dros hwyluso corfforaethau i symud cyflaf a phobloed ddros ffiniau i ble bynnag y bydd yr elw mwyaf gan chwalu cymunedau yn y broses ac atal cymorth cyhoeddus i ddiwydiannau sy’n cynnal cymunedau.

2. Dwi ddim yn hoff o’r “chwarae gwleidyddiaeth” gan roi’r argraff fod tebygolrwydd y byddai pleidleisiau pleidwyr yn debyg o atal y broses. Os diogwydd bod mai dyna’r rhifyddeg seneddol yn y pen draw, wrth gwrs defnyddied y grym hwnnw (am y rheswm rodda’i isod) ond peidied â rhoi’r argraff mai dyna’r senario tebygol.

3. Isiw i’r Brits yw hwn, ac mae’r grym gyda nhw i dynnu lawr y gwledydd Celtaidd efo nhw. Ond y broblem Gymreig yw fod Lloegr yn rheoli tynged Cymru a’r Alban (tu fewn neu du allan i’r UE). Mater i’r Brits yw eu perthynas nhw â’r UE, isiw gwleidyddol yr ydyn ni’n cymryd rhan ynddo fel “honorary Brits”. Mae’r obsesiwn Brecsit (ar y ddwy ochr) yn hybu meddylfryd Prydeinig ymhlith ein pobl – trafod Ewrop, mewnfudo, popeth o safbwynt Prydain, nid Cymru.

4. Dwin meddwl fod y Cymry sy’n treulio eu holl egni ers sbel ar y mater prydeinig hwn yn ddi-ofal iawn am eu hagwedd at refferendwm arall. Dwin gwrthwynebu fod Cymry wedi pleileisio gyda’r “pyblic-sgŵl-twits” a thygs adain dde i ymadael â’r UE, dwi hefyd yn gwrthwynebu eu bod yn pleidleisio dro ar ol tro dros bleidiau sydd am i Lundain reoli Cymru. Ond dyna’r realiti. Y prif obaith dros ryddid i Gymru yw sicrhau fod cymunedau tlawd dosbarth gweithiol nad sydd â budd yn y drefn bresennol yn gweld y byddai Cymru Rydd yn gweld mwy o werth ynddyn nhw. Roedd eu pleidlais yn erbyn UE ynbleidlais yn erbyn yr holl ddosbarth gwleidyddol sydd wedi eu gadael i lawr. Os am ennill eu hymddiried, go brin ei bod yn syniad da i genedlaetholwyr ddynwared y dosbarth gwleidyddol status quo a dweud wrthynt eu bod nhw yn eu typdra wedi pleidleisio’r ffordd rong. Canlyniad hynny fyddai eu gyrru’n fwy byth i ddwylo Brits asgell dde fel eu hunig ddull o brotest.

5. Bydd Cymru’n colli llawer o gyllid a chyfleon o ganlyniad i BRECSIT gan fod polisiau rhanbarthol cadarn gan yr UE (i geisio unioni’r niwed yr oedd ei phrif weithgarwch o ganoli grym yn ei achosi!). Dwin gweld hwn yn gyfle i’r mudiad cenedlaethol hyrwyddo protest Cymreig mawr wedyn yn erbyn llywodraeth Llundain – brwydr Gymreig nid brwydr Brits – am fradychu Cymru eto a oheidio â thalu’r arian yn ol yr oedd yr UE yn ei wneud. Gwthio’r frwydr yna hyd at weithredu uniongyrchol.

OND – y mae problem o edrych mlaen, problem nad sy’n derbyn sylw. Pan ddaw Brecsit, bydd rhwystr ychwanegol difrifol i’r frwydr dros annibyniaeth i Gymru. Daw mwy o rym i’r hen ddadl (oedd yn ffug ar y pryd fel mae benelux yn dangos) y byddai pob math o rwystrau ar y ffin (cannoedd o ffyrdd bach) sy’n cysylltu Cymru a Lloegr. Er mwyn osgoi hyn, byddai’n rhaid wrth flynyddoedd o brecsit-steil drafodaethau a Lloegr yn llawer mwy o rym na Chymru. Byddai ein pobl mor ffed-yp â’r holl drafodaethau presennol fel na fydden nhw isie wynebu sefyllfa fel yna eto. Gall Brecsit ychwanegu rhwystr enfawr i’r frwydr dros annibyniaeth i Gymru. Am y rheswm yna, dwin mawr obeithio na ddaw brecsit ac y bydd pleidleisio yn ei erbyn. Ond rhaid stopio dweud clwydde wrth ein pobl am ein gallu i’w atal, a rhaid wrth ymgyrch wedyn yn erbyn Llundain sy mor fawr fel y gall oresgyn y broblem ychwanegol y bydd brecsit yn ei achosi.

Ailgyhoeddwyd y darn yma trwy ganiatâd Ffred Ffransis, a gyhoeddodd ar ei broffil Facebook yn wreiddiol.

Felindre a’r cwestiwn cenedlaethol

Ysgol Gynradd Gymraeg Felindre

Ar gyrion rhanbarth Sir Abertawe mae pentref Felindre. Fe’i henwyd ar ôl melin ddŵr sydd yn sefyll o hyd ar sgwâr canolog y pentref. Yno hefyd mae’r pethau y disgwylir eu gweld mewn pentref gwledig yng Nghymru – tafarn, capel a’i aelodaeth yn gwywo, ac ysgol. Ysgol Gynradd Gymraeg Felindre. Ysgol gymunedol, fach yw hi. Roedd rhyw 30 o blant yn mynychu pan oeddwn i’n blentyn, ac mae’r niferoedd wedi amrywio dros y blynyddoedd, gan godi a gostwng.

Rwy’n meddwl bod mynychu’r ysgol honno wedi cael effaith fawr ar sut rwy’n gweld Cymru. Roedd yn feicrocosm o’r amlddiwylliannedd cynnil sydd yn bodoli oddi fewn i boblogaeth ein gwlad. Dydw i ddim yn sôn am hil na chrefydd – roedden ni i gyd yn blant bach gwyn â thraddodiad Cristnogol yn ein teuluoedd – ond yn hytrach sôn am ein cefndiroedd ydw i. Roedd plant ffermwyr, plant breintiedig doctoriaid Saesneg, plant o gefndiroedd difreintiedig, a phlant dosbarth canol Cymraeg fel minnau i gyd yn cydfodoli o fewn y paradocs o ysgol yma oedd yn wledig a Chymraeg a chymunedol, er mai dim ond 6 milltir o ganolfan ddinesig a gweddol Seisnig Abertawe ydoedd.

Yr hyn sy’n fy mhoeni i, a’r rheswm pam y mae’n bwysig sôn am Felindre ar hyn o bryd, yw nad oes cartref i’r paradocs hwn o fewn naratifau presennol y Mudiad Cenedlaethol. Nid yw’n gorwedd yn gysurus o fewn unrhyw esboniad o ‘Arfor’ rydw i wedi dod ar ei draws, nac ychwaith yn medru cael ei gynnwys yn rhan o’r dadeni diweddar o genedlaetholdeb ymhlith cymoedd ôl-ddiwydiannol Cymru. Rwy’n tybio mai’r rheswm am hyn yw parhad, gan y ddwy garfan, o duedd i weld ei gilydd fel rhywbeth ‘arall’. Mae’r naill a’r llall yn arddel ei gilydd fel ‘dosbarth gweithiol di-Gymraeg y de’ a ‘North Wales Welsh Speakers’. Ond nid ydynt yn cydnabod hunaniaeth dosbarth ac iaith pobl nad ydynt yn cwympo i’r categorïau hyn, fel rhai o fy hen ffrindiau ysgol – dosbarth gweithiol naturiol Gymraeg De Cymru.

Mae Felindre’n cael ei cholli ymysg y diffiniadau deuol hyn o ddiwylliannau Cymru. Nid dim ond Felindre ychwaith, ond cymunedau eraill Cymraeg tebyg, fel Brynaman, Alltwen, Y Tymbl, Y Bynie, Pontsenni, Yr Hendy i enwi ond rhai. Mae’r rhain yn gymunedau sy’n bodoli rhwng hegemoni clir ‘Arfor’ a ‘The Valleys’. Nid yw profiadau’r cymunedau hyn yn medru cael eu categoreiddio’n dwt ac yn deidi. A chyhyd â bod pobl yn parhau â’r ffurfiau gor-syml hyn o ddisgrifio Cymru, bydd cymunedau tebyg yn cael eu gadael ar ôl.

Mae Ysgol Gynradd Gymraeg Felindre nawr o dan fygythiad o gael ei chau. Byddai hyn yn fwy na diwedd ar ysgol, mi fyddai’n ddiwedd ar gymuned Gymraeg, gynhenid na ddylid, yn ôl y ffordd y mae rhai pobl yn meddwl am Gymru, fodoli. A chan mai dyma’r disgwrs sy’n amgylchynu cenedlaetholdeb Gymraeg ar hyn o bryd, nid yw’n bodoli, i bob pwrpas. O fy rhan i, rwyf am sicrhau nad yw sylfaen fy addysg yn Ysgol Felindre yn cael ei anwybyddu na’i anghofio.

Gadewch sylw isod os oes gennych ddiddordeb mewn ymuno â’r ymgyrch.

Nid yw senoffobia yn erbyn Cymry’n arbennig

Yn ddiweddar, ysgrifennwyd pethau cas am Gymru a’r Cymry gan y gŵr hwb ddychymyg hwnnw, Rod Liddle, yn dudalennau’r Sunday Times. Roedd hyn mewn ymateb i’r stŵr mawr (sy’n parhau) wedi’r newyddion bod bwriad i ail-enwi un o bontydd Hafren yn ‘Bont Tywysog Cymru’. Yn amlwg, roedd ymateb enfawr yn erbyn beth ysgrifennodd Liddle, gan fod hynny a ysgrifennwyd yn annerbyniol, yn bitw ac yn sarhaus.

Ond wrth i o leiaf dwsinau o bobol cymryd at Twitter, Facebook a mannau eraill i ddatgan eu dicter, roedd rhyw elfen anghyfforddus iawn yn amlwg yn nifer o’r sylwadau. Roedd rhyw syniad wedi dod i’r brig taw rhagfarn gwrth-Gymraeg yw’r ‘hiliaeth dderbyniol olaf’. Wrth drydar, mewn sylwadau Facebook a hyd yn oed erthyglau, roedd rhai Cymry yn mynd ati i honni bod y ffasiwn sarhau a senoffobia ddim yn digwydd i genhedloedd, pobloedd, hilioedd neu wledydd eraill. Roedd cynnig bod sylwadau o’r math hynny ddim yn cael eu printio, neu’n annerbyniol yn gymdeithasol, neu hyd yn oed yn anghyfreithlon.

Mae hyn yn hollol anghywir. Mae Liddle, fel un enghraifft, wedi gwneud gyrfa hir, allan o fod yn rhagfarnllyd ac yn hiliol. Mae o’n cyhoeddi’r fath sylwadau, mae pobol yn eu prynu ac yn cytuno gyda nhw, a – syndod – nid yw Liddle erioed wedi’i garcharu. Mae’r syniad yma, bod ni’n cael ein herlyn yn benodol ac yn arbennig, mor bell o’r gwirionedd mae’n ymddangos fel bod pobol sy’n credu hyn felly’n hollol anymwybodol o faterion hiliaeth a senoffobia os nad yw’n ymwneud â nhw’n uniongyrchol.

Gan ystyried pethau eraill sydd wedi digwydd yn ddiweddar yn y wasg Brydeinig – hiliaeth Quentin Letts yn ei adolygiad o gynhyrchiad y RSC o The Fantastic Follies of Mrs Rich, fel un enghraifft, neu ymosodiad afiach Guy Adams ar yr academydd Priyamvada Gopal – mae’n anodd gweld sut yn union gallwn ni synnu wrth weld barn gwrth-Gymraeg yn cael ei gyhoeddi hefyd. Pan mae dynes Sbaeneg yn cael ei ymosod arni ar drafnidiaeth gyhoeddus yn Llundain ac wrth i Lywodraeth Prydain mynd ati i alltudio aelodau’r genhedlaeth Windrush, na, nid dyn diflas yn gwneud hwyl am ddiffyg llafariaid yw’r hiliaeth dderbyniol olaf.

Os hoffwn ni weld sylwadau gwrth-Gymraeg yn cael eu cymryd o ddifri mae’n rhaid i ni wneud yn well gyda’n dicter. Os yr unig amser rydyn ni’n sylwi ar bobol fel Liddle ydi pan maen nhw’n ymosod ar ddiwylliant neu iaith Cymru, ac nid pan mae nhw’n ymosod ar bobol ddu, neu ar Fwslemiaid, neu ar unrhyw un arall, yna mae’n dicter ni’n ddibwys ac yn fethiant.

Llun Pont Hafren gan Yummifruitbat (CC BY-SA)