O, droednodyn! / Dyna i ti ddegawd sydyn Ani Glass, Y Cerrynt
Mae lot wedi digwydd yn yr hanner-degawd ers i sugar-rush Ffôl a Little Things gyhoeddi Ani Glass fel un o artistiaid pop mwya gwerthfawr ein hamser, a gellir dadlau bod lot wedi digwydd yng Nghaerdydd yn enwedig. Gwelwn adeiladau’n diflannu ac yn codi o ddim bob dydd, yn shapeshiftio mewn i fflatiau gwag a bars drud neu’n gadael dim ond gwacter a phentyrrau o ddwst. Mae cost dynol ac ecolegol ein hoes o gyflymu a hyperddatblygu i’w weld yn fyw, mewn fast-motion cysglyd, bob eiliad ry’n ni’n byw a bod yng Nghaerdydd, ac mae pop a ffotograffiaeth Ani Glass wedi ei diwnio mewn i’r cyflwr yma yn fwy pwerus na gwaith bron i unrhyw artist arall galla i enwi.
Mae Mirores, record hir gyntaf Ani wedi cyfres o senglau ac EPs, yn teimlo fel ystum o garedigrwydd, rhodd, i’r rheiny sy’n mynnu gweld ein dinas lwyd mewn lliw. Mae’n gasgliad o diwniau a soundscapes di-amser sy’n portreadu bywyd dinesig cyfoes trwy kaleidosgop electropop sy’n benthyg yn rhyddfrydol o genres, sampls a dylanwadau. Fel holl waith Ani Glass, mae cymysgfa o ddistryw a gorfoledd yn gyrru’r albym. Dyma gerddoriaeth pop i’n hinsawdd o benbleth a remix, ein hoes o gael ein sugno o gwmpas ein dyddiau gan rymoedd anweledig, holl-bwerus. Hunan-gynhyrchodd Ani’r albym wrth iddi gyflawni gradd ymchwil mewn i ddatblygu trefol, ac mae stamp dealltwriaeth rymus o sut mae bywyd dinas yn cael ei siapio i’w glywed dros yr albym. Mae wedi crybwyll creu rhyw fath o daith fws byddai’n darlunio’r ffaith bod pob trac ar yr albym yn perthyn i leoliad penodol yng Nghaerdydd.
Ar adegau, mae Mirores yn teimlo fel bloedd am fyd mwy teilwng, neu o leiaf un mwy dealladwy, ond mae’n gyfanwaith digon deallus i gysgodi unrhyw bolemic gyda sensibiliti sy’n breintiau naws a delwedd drwy pob cân. Yn y deunydd i’r wasg sy’n dod gyda’r albym, mae Ani’n son am ddylanwad Agnes Martin, darlunydd sy’n adnabyddus am ei pherthynas ag arafrwydd a’r distaw. Wrth wrando ar yr interludes sy’n dotio Mirores dwi’n gwerthfawrogi’r cyfeiriad; mae yma brysurdeb dinas 24/7 ond hefyd ofod sy’n ein gorfodi i gamu ‘nol a myfyrio.
Wedi ei gymryd fel dim ond pop pur, mae Mirores yn gampwaith. Mae’n bosib mae Agnes yw ei chân fwyaf heintus ac annisgwyl hyd yma, ac mae hooks o bron i bob cân wedi bod yn fy stelcio fesul un yn yr wythnosau ers i mi dderbyn yr albym yn fy inbox. Mae’n albym digon cryno i’ch gorfodi i wrando arno fel un cyfanwaith bob tro, ac erbyn i’r caneuon olaf rheiny weu eu ffyrdd o gwmpas eich ymennydd – Beth yw’r gaeaf heb yr haf Beth yw’r gaeaf heb yr haf Beth yw’r gaeaf heb yr haf – mae symffoni dinesig Ani Glass, ei gwir ddatganiad, blynyddoedd ar waith, yn mynnu eich bod yn mynd nol i’r dechrau eto.
Pan welais yr erthygl yma, bu raid i mi ofyn pam bod y cynlluniau’n cynnwys maes parcio preifat efo 249 o lefydd, yn bennaf ar gyfer pencadlys newydd BBC Cymru sy’n cael ei adeiladu drws nesaf?
Mae’r ardal yma’n fan llygredd aer gwenwynig. Yn sicr, nid oes raid i’r rhan fwyaf o bobl yrru pan fo’r adeilad hwn wedi’i amgylchynu gan derfynellau llogi beiciau Nextbike UK ac mae’n dafliad carreg llythrennol o brif orsaf fysiau’r ddinas a gorsaf reilffordd Ganolog Caerdydd.
Os oes gwir angen am gerbydau modur preifat, beth am ddefnyddio’r lle yma ar gyfer clwb ceir trydanol sy’n defnyddio ynni o ynni adnewyddadwy, ac sy’n eiddo i’r gymuned?
Bydd Cymru’n ei chael hi’n anodd cwrdd â’r uchelgais a nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol os yw llefydd fel Caerdydd yn parhau i gloi eu hunain i mewn i isadeiledd llygredig a fydd yn gwneud hi’n anos i ddelio efo sialens newid hinsawdd.
Os ydych chi am gymryd rhan mewn adeiladu dinas wirioneddol gynaliadwy sy’n seiliedig ar degwch, ymunwch â Chyfeillion y Ddaear Caerdydd a Chynulliad Pobl Caerdydd. Hefyd, mae yna nifer o gyfleuoedd i wella llygredd aer yn lleol ar y foment.
Felly, pa mor bwysig yw’r economi lleol i chi? Yn ôl y wireb etholiadol o’r Unol Daleithiau mae Ed Miliband yn enwog am ei anghofio, “Yr economi yw’r cyfan, twpsyn!” Yn ystod y deng mlynedd diwethaf, mae’r cynnyrch a gynhyrchwyd yn lleol a gwerthwyd yn lleol wedi cynyddu’n gyson o dros 10% fel cyfran o’r farchnad, sy’n tynnu sylw sylweddol i gryfderau gwerthoedd lleol a hyperlleol, yn hytrach na gwerth Hyper Value er enghraifft i siopwyr y brifddinas.
Yng Nghymru, mae’r cysyniad o hyrwyddo busnesau lleol drwy ddefnyddio arian lleol wedi bod yn syniad sydd wedi ei gylchredeg am gyfnod; yn wir, mae yna dipyn o ymgais eisoes i hyrwyddo cynnyrch o gwmnïau sy’n defnyddio’r iaith Gymraeg drwy ddefnyddio’r hashnod #YGeiniogGymraeg ar y cyfryngau cymdeithasol. Yng Nghaerdydd mae gan y ffenomen hon enw: Punt Caerdydd.
Esboniodd sylfaenydd Punt Caerdydd Michelle Davis sut tarddiad y syniad gwreiddiol:
“Yr enghraifft gyntaf yn y DU yn y cyfnod modern [o arian hyperlleol] yw’r Totnes Pound, a oedd yn rhan o’r ymgyrch ‘Transition Towns’. Mae cwpl arall o gynlluniau bach lleol yn Lewes a Stroud wedi digwydd, ond mewn gwirionedd lansiad y Brixton Pound yn 2009 sydd wedi llwyddo i wthio’r syniad o arian lleol weithredol i fyny’r agenda. Pan lansiodd y Bunt Bryste yn 2012, achosodd hynny imi wir gwestiynu pam nad ydym yn gwneud hyn yng Nghaerdydd.”
Felly pam nad ydy hyn eisoes wedi digwydd yng Nghaerdydd? Mae Caerdydd yn brifddinas, a chyn hir yn rhanbarth hefyd, felly gan fod Bryste wedi llwyddo i lansio ei arian ei hun, beth am Gaerdydd?
Yn ôl Michelle, nid yw hyn wedi bod yn syndod iddi, gan taw’r diffyg cyllid Sterling yw’r prif rwystr:
“Mae arnom angen mecanwaith fel y gall busnesau dalu eu trethi i’r cyngor mewn Punnoedd Nghaerdydd. Roedd hyn yn rhan o gynllun cywir o’r ffwrdd ym Mryste ac fe gymerodd ymaith y prif bryder wrth arwyddo manwerthwyr i fyny ‘beth allaf ei wneud â fy Bristol Pounds’? Cyngor Bryste wedi bod yn anhygoel o gefnogol i’r cynllun; gall pobl bellach yn talu eu treth cyngor gyda’r arian lleol hefyd. Mae Cyngor Caerdydd hefyd wedi bod yn gefnogol i’r arian, drwy ddyfarnu rhywfaint o gyllid i greu cynllun busnes ac yn y blaen, er hyn nid ydynt wedi gallu ymrwymo i dderbyn Trethi Busnes Caerdydd yn punnoedd Caerdydd felly rydym yn estyn allan atynt i nhw drafod eto yn y dyfodol agos. Yn amlwg, rydym yn gobeithio y gallwn barhau i wneud i hyn ddigwydd er lles yr economi leol.”
Y prif wahaniaeth rhwng arian lleol, a gadewch i ni ei alw y Bunt Caerdydd er mwyn y ddadl, a Sterling (a wnaed yn eironig yn lleol i Gaerdydd yn Llantrisant wrth gwrs) yw y bydd y Bunt Caerdydd cyfyngu lleoliad gwariant yr arian ac yn ddigon naturiol, gan ystyried yr adnoddau sydd enfawr sydd ar gael i gwmnïau rhyngwladol – ni fydd hyn yn chwalu llawer o’r enwau adnabyddus, a gall, gobeithio arwain at gyfnod llewyrchus i fusnesau Caerdydd.
Unwaith bydd staff yn cael eu defnyddio i gael eu talu mewn Punnoedd Caerdydd, byddant yn gallu dewis o amrywiaeth o siopau sy’n derbyn yr arian … er wrth feddwl am y peth, ni fydd yn rhaid i’r siopau i gytuno i’w dderbyn yn gyntaf? Ai dyma yw prif rwystr y senario tybed? Rhaid cael felly ‘galwad i gardod’ i gymuned Caerdydd i sicrhau bod siopau groser ddigon, cigyddion a phobyddion yn derbyn yr arian fel y gall pob da Caerdydd byw yn y modd maent yn gyfarwydd … heb sôn am y gormodedd o ddewisiadau o lefydd i fwyta sydd heb ymddangos, hyd yn hyn, wedi eu heffeithio gan galedi wrth i Bobl Caerdydd ac ymwelwyr o bob cwr parhau i heidio i’r brifddinas Cymru ar gyfer ei hatyniadau. OK, rydym yn golygu lleoedd ar gyfer nosweithiau stag a nosweithiau iâr hefyd.
Am lwyddiant parhaus economi Caerdydd, byddai’n gwneud synnwyr i lleol, Arian Cymru i ddechrau ar ei bywyd yn ei, prifddinas gosmopolitaidd ffyniannus … iachi da!
Beth yw’r weledigaeth tymor hir ar gyfer y Bunt Caerdydd? Gadewch i ni adael gair olaf i Michelle Davis:
“Ni fydd ond yn gysyniad dros nos, na chwaith ychydig yn un llugoer ac od, ond yn hytrach yn agwedd reolaidd a beunyddiol o fusnes yn ein dinas. Ac oherwydd hyn, bydd yn wedi cyfrannu at economi lleol Caerdydd fel bydd ein prifddinas hyd yn oed yn fwy bywiog, hyfyw a chynhwysol.”
Maent yn dweud os ydych am wneud rhywbeth, yna gofynnwch i berson prysur. Felly yn hytrach na Chaerdydd yn cael ei gofio am ei Gwerthoedd Hyper, beth am rai werthoedd hyperleol orfywiog eleni hefyd?
Am ragor o wybodaeth am brosiect Punt Caerdydd, ac i gofrestru eich busnes, cysylltwch â @cardiffpound ar gyfryngau cymdeithasol neu ewch i’r wefan Punt Caerdydd – neu fel arall fod yn rhan o’r stori newyddion da drwy ebostio hello@cardiffpound.co.uk.
Rydym wedi gofyn i bobl gwahanol am eu hatgofion o John Bwlchllan a fu farw yr wythnos hon. Yn ogystal ag atgofion mae detholiad o ddyfyniadau sy’n dod o’r cyfryngau cymdeithasol – gyda chaniatad yr awduron.
Gruffudd Antur:
Yng nghornel fach, fach ei fyd – anwesai
bob hanesyn llychlyd
yn ei gof, a’u ffeilio i gyd
yn hofel ei ben hefyd.
Guto Dafydd:
Y peth trawiadol ynghylch y rhaglen deledu ddiweddar am John Davies oedd y gwahaniaeth rhwng y ddelwedd o hanesydd – yr awdurdod cadarn, gwybodus, cyhyrog ei ryddiaith – a’r dyn ei hun. Roedd y ffilm yn dangos dyn llwyd, disylw, gyda’i ddillad cyffredin a’i arferion smala. Ie, dyn ffraeth, dymunol, llawn arabedd – ond dyn nad oedd ei ymddangosiad yn awgrymu iddo gyfoethogi bywyd ei genedl yn y fath fodd. Heddiw, mae’r gwahaniaeth hwnnw’n fwy amlwg byth: efallai fod y dyn wedi marw, ond bydd ei waith a’i gyfraniad yn parhau’n allweddol am flynyddoedd i ddod.
Bwlch-llan Gwirionedd y Galon: John Davies, S4C, 29/12/2013
Fe’u gweli di nhw’n aml, heb sylwi:
y dynion sy’n llwyd fel ffenestri arosfannau bysiau,
ac sy’n crwydro’r ddinas – o fainc i dŷ teras
i gornel siop lyfrau – gan afael mewn bagiau plastig.
Mi ddalian nhw’r drws i ti yng nghysgod canolfan siopa,
â chyfarchiad bach llachar; mi safant o’r neilltu
yn siop gornel Ashghani, â fflach yn eu llygaid;
ei dithau heibio ar frys, gan wenu’n swil
ac anadlu pnawniau o gwrw cynnes
yn llwch tafarnau sy’n gweld eisiau oglau’r mwg.
Beth pe bai gan un o’r rhain
hanes gwlad yn gyflawn yn ei ben
a thŷ tu hwnt i’r ddinas lle mae’r awyr yn lanach:
sylwet ti?
Yr Athro Daniel G. Williams:
Atgofion am rannu sawl peint gyda John yn y Cwps, Aberystwyth, sydd gen i yn bennaf, ac mi fyddai’r nosweithiau hynny yn arbennig o hwylus petai Hywel Teifi yn digwydd bod yn ymchwilio yn y Llyfrgell Genedlaethol, neu Phil Williams wedi bod yn ymarfer ei sax fyny’r grisiau gyda’r band cymunedol JazzWorks.
Am Gymro ‘cenedlaethol’ roedd John yn wahannol i Hywel am nad oedd yn gapelwr na ganddo ddiddoreb mewn chwaraeon, ac yn wahannol i Phil am nad oedd cerddoriaeth o fawr bwys iddo ychwaith. Roedd John yn unigryw.
Roedd synnwyr digrifwch iach ganddo, a fy hoff anecdot o Hanes Cymru yw pan mae’n sôn am ‘ymddangosiad phenomen newydd yn y 30au sef Cymry dosbarth canol hyderus eu Cymreictod’ gyda W J Gruffydd a’i coterie yn Rhiwbeina. ‘Fe allai’r dosbarth hwn fod yn hynod bell oddi wrth brofiadau trwch y Cymry’ nododd John gan ddyfynu W J Gruffydd ychydig wedi methiant y Streic Cyffredinol: ‘Blwyddyn ddu fu 1926 i Gymru. Nid oeddem ond yn prin ddysgu cynefino â cholli y Prifatho [Thomas] Rees pan fu farw y Prifathro J H Davies’.
Hanesydd oedd John Davies wrth ei alwad a’i alwedigath. Fel noda fy nhad Gareth Williams sydd â meddwl uchel iawn o John Bwlchllan, roedd John yn anarferol o gyffyrddus wrth ddelio gyda cymlethdodau tir ddaliadaeth, rhenti, prydlesi, morgeisi a’r manylion dyrus cyfreithiol ac economaidd. Dyna hanfod ei lyfr ar Gaerdydd a’r Butes ac hefyd ei waith ar fachlud y meistri tir ganrif yn ôl.
Roedd ei adnabyddiaeth o Gymru a hanes Ewrop yn eang. Dywedodd wrtha’ i unwaith ei fod wedi ymweld â phob plwyf a llan yng Nghymru, ac hawdd credu hynny. Yn wahannol i sawl hanesydd o genedlaetholwr, roedd John yn sicr mai’r ffaith bwysicaf yn hanes Cymru oedd y chwyldro diwydianniol a phrofiad y de-ddwyrain, yn arbennig twf – a dirywiad – y maes glo.
Mae hyd yn oed Gwyn Alf Williams yn When Was Wales yn treulio hanner ei lyfr ar y cyfnod cyn 1536. Ar echel yr 1770au y mae hanes Cymru yn troi i John, ac mae bron hanner ei gampwaith Hanes Cymru yn delio â’r cyfnod wedi hynny.
Gyda Janet ei wraig wrth gwrs yn dod o Flaenau Gwent roedd e wastad yn cyffroi pan fyddai Sioned fy ngwraig yn ei atgoffa bod hithau yn dod o Rhymni. Creodd stori genedlaethol amgen i’r un Llafuraidd. Ond stori genedlaethol oedd hon a osodai profiad mwyafrif y Cymry yn ei chanol. Dyna, i’m tyb i, ei gyfraniad arhosol.
Siôn Jobbins:
Teimlo gwacter wrth feddwl bod Dr John Davies wedi marw. Roedd wastad yn barod iawn i siarad a rhannu ei wybodaeth efo fi pan oeddwn yn ei ffonio i holi am rhyw bwynt ar gyfer un o fy erthyglau. Roeddwn am ei holi am awgrymiadau i fy llyfr nesa ar faner Cymru, ond mae’n rhy hwyr bellach. Roedd yn esiampl o academydd democrataidd yn hael ei wybodaeth.
Roedd hefyd yn hael efo pobl – yn deall ein bod i gyd â beiau, gwendidau, nwydau a rhinweddau. Dyn democrataidd iawn ac esiampl o genedlaetholwr dyngarol.
Dwi’n gwenu wrth feddwl amdano hefyd. Ers 20 mlynedd pob tro byddwn yn cwrdd ag e, byddai’n dweud, “Sut mae’ch tâd, Alan Jobbins, bachan da. Boi da yw’ch tad, Jobbins Senior. Cofiwch fi ato.”
Ni ‘di colli rhywun arbennig. Ac roeddwn i dal yn ‘chuffed’ ei fod yn barod i siarad ‘fa fi, rhyw stiwdant mediocre o Bantycelyn. Pob nerth i’r teulu.
Lowri Haf Cooke:
Gyda thristwch mawr y clywais i’r newyddion p’nawn ddoe am farwolaeth Dr John Davies. Roedd yn ddyn a wnaeth gyfraniad aruthrol i’r iaith Gymraeg, gan gynnwys ym maes darlledu.
Dwi’n cofio cwrdd ag e gyntaf ar gyfer rhaglen gelf i Radio Cymru yn ei fflat ger tafarn y Cŵps yn Aberystwyth. Roedd yn wybodus, yn ddifyr ac yn annwyl tu hwnt – roedd hi wastad yn wefr i’w groesawu i swyddfa Radio Cymru, ar bob achlysur.
Fe, yn naturiol, oedd y go-to-guy ar gyfer unrhyw eitem hanes, ond dwi’n ei gofio’n siarad yr un mor angerddol mewn slot fasiwn rhywdro am hanes ei wasgod bysgota.
Roedd e hefyd yn gyfrifol am drobwynt mawr yn fy hanes i, wrth ddeffro’r diddordeb yn fy ninas. Fe oedd gŵr gwadd cyntaf cangen Cyncoed Merched y Wawr yn ystod tymor Hydref 2011, ac ro’n i yno i recordio pwt ar gyfer seinlun o Gaerdydd – rhaglen radio o’r enw Diwrnod yn y Ddinas.
Roedd e’n ddiawledig o hwyr yn cyrraedd, ond doedd dim ots gan neb, gan iddo fwrw mlaen i draethu’n ddi-dor am dros ddwyawr, heb sgrapyn o bapur o’i flaen. Hoeliwyd ein sylw ni i gyd, o’i agoriad rhagorol, yn adrodd hanes ei ‘fedydd’ yn yr afon Tâf wrth syrthio i gamlas yr Aes yn blentyn bach. Fe daniodd e fflam yndda i, fel siaradwraig Cymraeg o Gaerdydd, i ymhyfrydu yn hanes – a dyfodol – fy ninas.
Arweiniodd y rhaglen at wahoddiad gan wasg Gomer i sgrifennu’r teithlyfr cyfoes Canllaw Bach Caerdydd, a dwi heb edrych yn ôl ers hynny. Ond fel dwi’n dweud yn y gyfrol, ‘Os oes dim ond digon o le i un llyfr yn eich bag llaw, yna wfft i’r Canllaw Bach; gadewch ef wrth erchwyn y gwely, rhowch flaenoriaeth i i lyfr rhagorol Dr John Davies, Cardiff: A Pocket Guide (Gwasg Prifysgol Cymru), a chofiwch ei gadw gyda chi bob amser.’
Mared Ifan
Cefais y fraint o gwrdd â Dr. John ym mis Mehefin y llynedd yn nathliad pen-blwydd Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth yn 40 oed. Roedd Neuadd Pantycelyn hefyd yn dathlu 40 mlynedd ers ei sefydlu fel Neuadd Gymraeg y flwyddyn honno a chawsom ginio mawr yng nghwmni cyn-lywyddion UMCA a chyn-wardeniaid Pantycelyn.
Roedd hi’n hynod o bwysig bod ef yno gyda ni’n dathlu, fe wedi’r cwbl oedd wedi sicrhau llwyddiant Pantycelyn fel neuadd Gymraeg. Roedd e’n rhan fawr o’r frwydr i sefydlu’r neuadd fel un i fyfyrwyr Cymraeg ers y cychwyn cyntaf a thrwy ei rôl fel prif warden y neuadd am dros ddeunaw mlynedd, creodd y diwylliant a’r teimlad o gymuned glos hynny sy’n perthyn i’r neuadd hyd heddiw.
Doeddwn ni ddim yn ddigon ffodus i fod yn fyfyrwraig ym Mhanty yng nghyfnod Dr. John ond wrth wrando ar straeon myfyrwyr ar hyd y blynyddoedd, mae’n amlwg mai fe fu’n gyfrifol am greu ysbryd Pantycelyn. Roedd e’n nabod pob myfyrwyr, a’i gof anhygoel yn cofio eu henwau ac enwau eu teuluoedd hyd yn oed, blynyddoedd ar ôl iddynt adael y coleg. Roedd e’n gwmni i’r myfyrwyr, yn ffrind mawr i bob un ohonynt a hefyd yn ddarlithydd penigamp. Mae sawl un wedi dweud wrthyf nad oedden nhw’n gallu ysgrifennu’r un gair yn ei ddarlithoedd, dim ond eistedd a gwrando a gadael i Dr. John ddod â’r hanes yn fyw.
Ar noson y dathlu, dyma wahodd Dr. John i ddweud ychydig o eiriau a dyma ei ddawn o siarad yn dod yn fyw i’r ystafell unwaith eto. Ni wnai fyth anghofio’r teimlad o’i glywed e’n siarad mor dyner ond eto’n mor angerddol am ei gyfnod ym Mhantycelyn. Y gymuned oedd wedi bod yn rhan mor bwysig o’i fywyd, ac yn ôl ef, oedd wedi rhoi’r hyder a’r ysbryd iddo orffen ei gampwaith, Hanes Cymru. Llenwyd yr ystafell ag emosiwn ac roedd lwmp yng ngwddf sawl un ohonom.
Roedd yn ffrind ac yn arwr i gymaint ac roedd ei gyfraniad i Gymru gyfan yn anferth.
Angharad Blythe:
Mi ddudodd John Davies fod o di ystyried rhoi’r gorau i sgwennu Hanes Cymru ar ôl siom refferendwm ’79 am fod o’n ofni nad oedd Cymru’n haeddiannol o’i hanes ei hun. Diolch byth fod o di dyfalbarhau. Amhosib mesur ei gyfraniad. Cydymdeimladau dwysaf i’r teulu ac i’w gydnabod.
Colin Nosworthy:
Atgofion melys o’r cyfleoedd ges i siarad gyda John Davies. Rwy’n cofio fe’n sôn wrtha i mewn cwis cell Caerdydd am yr apêl ariannol a fuodd e’n trefnu er mwyn talu am brotest gyntaf y Gymdeithas yn Aber yn 1963. Cafodd e siec yn ôl i’w gyfeiriad yn Nhrelluest gan Saunders Lewis gyda chyfraniad o £20 at y costau. Yn rhyfedd oll, roedd Saunders wedi gwneud ei daliad i’r “The Welsh Language Society” – gan iddo sgwennu’r siec yn uniaith Saesneg.
Roedd John Davies arfer byw ar Stryd Cornwall, Caerdydd yn y 1960au.
Rhys Mwyn
Yr hyn lwyddodd John Davies i’w gyflawni oedd i wneud Hanes Cymru yn rhywbeth poblogaidd, yn perthyn i’r werin bobl yn ogystal â’r ysgolheigion a myfyrwyr, a peth da yw hynny. Pa werth i’r Hanes onibai fod trwch y boblogaeth yn cael manteisio ar y cyfle i ddeallt mwy am pwy ydyn nhw a lle mae nhw’n byw. Edrychaf ar John Davies fel athrylith o’r un angerdd, ysbryd ac o’r un brethyn a Hywel Teifi – yn gallu cyfathrebu gyda phawb a ddim ofn dweud eu dweud. Amlygir y parodrwydd yma i gyfathrebu yn y ffaith fod John Davies yn barod i wneud ‘gig’ yng Ngŵyl Arall tu allan i furiau saff y sefydliadau ysgolheigaidd. Bydd colled!
Huw Dylan Owen:
Bwlch
Amrwd yw ei Hanes Cymru – heb un
Bennod i ddadlennu
Cenedl a’i gwâr alaru
A’r cof ddeil am athro cu.
I’r rhai sydd ddim yn gyfarwydd â Butetown, ysgrifennodd yr awdur John Williams gyflwyniad i hanes yr ardal yn y llyfr Bloody Valentine:
[…] from this point on Butetown was not simply a conventional ghetto or a colourful adjunct to the city’s maritime life, but effectively an island. It was not simply a black island: the area had always had a white Welsh population and continued to do so, there was an Irish presence too as well as Chinese, Arab and European sailors, and refugees from successive European conflicts as well. And as the black or coloured population was initially almost exclusively male, Butetown rapidly became a predominantly mixed-race community, almost unique in Britain, the New Orleans of the Taff delta, home of the creole Celts. But this integration was firmly confined to Tiger Bay: above the Bute bridge you were back in the same hidebound old Britain. […]
Cyfres teledu BBC am fywydau, profiadau a diwylliannau pobl dduon oedd Ebony yn yr 80au cynnar. Yn 1984 aeth criw o BBC Bryste i Gaerdydd i ddarlledu rhaglen ‘arbennig’ yn fyw ac mae defnyddiwr YouTube wedi bod yn ddigon caredig i rannu recordiad yn ddiweddar. Yn ôl ffrind sy’n deillio o Butetown mae PAWB yn ymddangos yn y rhaglen hon.
O’n i’n chwilfrydig am gerddoriaeth yr oes ac mae dwy enghraifft dda o artistiad reggae lleol. Bandiau y dociau oedd ymhlith ysbrydoliaethau a chyd-artistiaid Geraint Jarman a’r Cynganeddwyr wrth gwrs.
Bissmillah, sy’n agor y rhaglen, yw band llawn gan gynnwys adran bres gyda dau ganwr sy’n atgoffa fi o Michigan & Smiley a’r oes dancehall cyn reggae digidol.
O 12:00 ymlaen yn ystod clipiau o barti blues mewn lleoliad anhysbys ger Stryd Bute, mae Conqueror Sound – artistiaid gyda phroffil uchel tu hwnt i Gaerdydd a Chymru – yn perfformio mewn hetiau Viet Cong: detholwr yn chwarae fersiwn o’r curiad Answer tra bod canwr yn rhannu ei falchder am liw ei groen. Mae dyn arall yna ond dw i ddim yn gallu canfod ei swyddogaeth.
Mae’r perfformiad Bissmillah yn rhan o gig ehangach ac mae’r rhaglen yn cynnwys dawnswyr o ddull Ghanaidd a band disco o’r enw Denym ar y diwedd. Lleoliad y gig oedd yr Ocean Club ar Rover Way, stryd a enwyd ar ôl cwmni Rover pan oedd ffatri ceir yna. Mae archfarchnad anferth ar hen safle’r ffatri bellach, Tesco Rhostir Pen-Gam.
Mae eitemau am ffasiwn ac ymgyrch yn erbyn y darn Grangetown o’r A4232 yn amseru’r rhaglen. Afraid dweud, dyma oedd y cyfnod cyn y morglawdd a datblygiadau ‘Bae Caerdydd’ pan oedd Margaret Thatcher a’r Ceidwadwyr mewn grym yn San Steffan. Yn ogystal â’r glowyr adeg hynny, roedd bywyd yr un mor anodd i’r docwyr yn Tiger Bay a gweithwyr eraill. Dyna sy’n ddiddorol iawn am glywed sylwadau’r dyn o 13:00 ymlaen, geiriau sy’n atseinio gyda rhai gan Gwyn Alf Williams o’r un cyfnod yn union:
[…] Mae pawb eisiau adeiladu ‘amgueddfeydd’ lawr yma ac ailddatblygu fel bod e’n debyg i ryw atyniad i dwristiaid. Bydd pawb yn byw yn y gorffennol fel fath o amgueddfa fyw […]
Trigolyn Butetown, 1984
.jpg){kind=link}